GUALTERI MAPES
DE NUGIS CURIALIUM
DISTINCTIONES QUINQUE.
EDITED,
FROM THE UNIQUE MANUSCRIPT IN THE BODLEIAN LIBRARY AT OXFORD, BY
THOMAS WRIGHT, ESQ. MA. F.S.A. etc.
CORRESPONDING MEMBER OP THE NATIONAL INSTITUTE OF FRANCE (aCADEMIE DES INSCRIPTIONS
ET BELLES LETTRES), MEMBER OF THE ROYAL SOCIETY OF NORTHERN
ANTIQUARIES OF COPENHAGEN, CORRESPONDING MEMBER OF
THE SOCIETY OF ANTIQUARIES OF SCOTLAND, ETC.
PRINTED FOR THE CAMDEN SOCIETY.
y.Sb
LONDON : B. NICHOLS AND SON, PRINTERS, PARLIAMKNT STREET.
^^crY^'}
[no. l.]
COUNCIL
OP
THE CAMDEN SOCIETY
FOR THE YEAR 1850.
President, THE RIGHT HON. LORD BRAYBROOKE, F.S.A.
JOHN YONGE AKERMAN, ESQ. Sec. S.A.
THOMAS AMYOT, ESQ. F.R.S., F.S.A. Director.
WILLIAM HENRY BLAAUW, ESQ. M.A. F.S.A.
JOHN BRUCE, ESQ. Treas. S.A.
JOHN PAYNE COLLIER, ESQ. V.P.S.A. Treasurer.
C. PURTON COOPER, ESQ. Q.C., D.C.L., F.R.S., F.S.A
WILLIAM DURRANT COOPER, ESQ. F.S.A.
BOLTON CORNEY, ESQ. M.R.S.L.
SIR HENRY ELLIS, K.H., F.R.S., Sec. S.A.
THE REV. JOSEPH HUNTER, F.S.A.
PETER LEVESQUE, ESQ. F.S.A.
SIR FREDERIC MADDEN, K.H.
FREDERIC OUVRY, ESQ. F.S.A.
WILLIAM J. THOMS, ESQ. F.S.A., Secretary.
THOMAS WRIGHT, ESQ. M.A. F.S.A.
The CouNCLL of the Camden Societt desire it to be under- stood that they are not answerable for any opinions or observa- tions that may afjpear in the Society's publications ; the Editors of the several -works being alone responsible for the same .
PREFACE.
The work which is now for the first time printed is the most authentic of all those which have been attributed to Walter Mapes, and certainly the most important. It is the book in which this remarkable man seems to have amused himself with putting down his own sentiments on the passing events of the day, along with the popular gossip of the courtiers with whom he mixed. It con- tains almost the only authentic details we have relating to the life of its author, besides a great mass of historical anecdotes which are entirely new to us. In fact, the whole book is one mass of contemporary anecdote, romance, and popular legend, interesting equally by its curiosity and by its novelty.
In my Biographia Britannica Literaria (the Anglo-Norman Period), I have given a summary of the information with which Mapes in this treatise furnishes us relating to himself, and I need do little more than repeat here what I said on that occasion. The cor- rect form of his name appears to have been Map,* but as the Latin- ised form Mapes has obtained a very extensive degree of popularity, I have thought it was perhaps better to retain it. He was a native of the borders of Wales, probably of Gloucestershire or Hereford-
* He gives himself this name in the last chapter of his treatise Be Nuyis Curialium, and it is so spelt in all the most authentic documents.
VI PREFACE.
shire;* and his parents, he tells us, had rendered important services to King Henry both before and after his accession to the throne.f Mapes studied in the University of Paris, where, as he informs us, he was witness to many of the tumults between the scholars and the townsmen ;J and he tells us in another part of his work that he had attended the school of Girard la Pucelle,§ which was probably in or soon after 1160, when that eminent teacher is said to have commenced lecturing there. Soon after this he appears to have been at the court and in the favour of the English king. He was familiar in the household of Thomas Becket, and repeats conversations he had with that remarkable man, before he was made archbishop of Canterbury, || which event occurred in 1162. In 1173 Walter Mapes presided at the assize at Gloucester as one of the judges ambulant,1[ and he can hardly then have been less than thirtjr years of age. In the same year he was with the court at Limoges, and had the care of providing for Peter archbishop of Tarentaise ;** and he appears to have accompanied the king during his war against his sons.tt The next event of his life of which he gives us any notice was a mission to
* He terms himself a Marcher (qui marchio sum Walensibus. De Nug. Cur. Distinc. ii. c. 23), and calls the Welshmen his countrymen (compatriotse nostri, Distinc. ii. 0. 20). He tells so many Herefordshire legends in this book, that we may be led to suppose him of that county. He calls England mater nostra, Distinc. iv. c. 1.
t De Nug. Cur. Distinc. v. c. 6.
% De Nug. Cur. Distinc. v. c. 5.
§ De Nug. Cur. Distinc. ii. c. 7. Vidi Parisius Lucam Hungarum in schola magistri Girardi Puellse.
II De Nug. Cur. ii. 23.
If Madox, Hist. Excheq. vol. i. p. 701, from the Mag. Rot. 19 Hen. II. Giraldus Cambrensis informs us that Mapes frequently acted with the judges itinerant.
** De Nug. Curial. Distinc. ii. c. 3.
ft De Nug. Cur. Distinc. iv. c. 1.
PREFACE. VU
the court of Louis le Jeune, king of France, with whom he lived a short time on intimate terms ; and soon after this he was sent by the Enghsh king to attend the council which had been called by pope Alexander III. at Rome, and in his way was hospitably entertained at the court of Henry the Liberal, count of Champagne.* At this council Mapes was held in so much consideration that he was deputed to examine and argue with those deputies of the then rising sect of the Waldenses, who had been sent to Rome to obtain the papal authority for preaching and reading the Scriptures in the vernacular tongue.f This council was probably the Lateran council held in the year 1 1 79. His information relating to the unfor- tunate Waldenses is not the least interesting chapter in the book. Walter Mapes informs us that he was the personal enemy of the king^s illegitimate son Geoffrey, afterwards archbishop of York, but that his own great influence with his sovereign shielded him from his resentment; Mapes had resisted several of Geoffrey's acts of extortion and injustice, and had answered his threats with cutting sneers. When Geoffrey was elected to the see of Lincoln, about the year 1176, Mapes was appointed to succeed him as canon of St. Paul's,! and with this appointment he also held that of precentor of Lincoln. § He likewise held many other smaller ecclesiastical preferments, among which was the parsonage of Westbury in Gloucestershire. ||
* De Nug. Cur. Distinc. v. c. 5.
t The account of his interview with the Waldenses is given in this book De Nug. Cur. Distinc. i. c. 31.
:;: De Nug. Cur. Distinc. v. c. 6.
§ In a charter of Ralph de Diceto, given in Tanner, Mapes is described as Lincolni- ensis ecclesise praecentor et noster concanonicus.
II Giraldus Cambrensis, Spec. Eccles. in the Appendix to the Introduction to the Latin Poems commonly attributed to Walter Mapes, pp. xxxi. and xxxiv.
PREFACE.
Mapes appears to have had a special employment in the court of the young king Henry, after he had been crowned by his father, until his untimely death in 1182, and he shows great alFection for the memory of that prince, and speaks leniently of his errors.* It appears by the anecdotes related by himself and by Giraldus Cambrensis that he accompanied king Henry II. in nearly all his progresses. He was with him in Anjou soon after the election of Geoffrey to the archbishopric of York, in 1183.t In 1196 Mapes was appointed archdeacon of Oxford ;J from which date we lose sight of him entirely.
Walter Mapes was evidently a man not only of much learning and extensive reading, but of great taste for lighter literature. His mind appears to have been stored with legends and anecdotes, and he was universally admired for his ready wit and humour. He speaks of himself as enjoying the reputation of a poet,§ but he gives us no clue to the character of the compositions by which he had entitled himself to this name. His Latin is very unequal ; but we are perhaps not entirely competent to pronounce judgment in this respect, as the text in the unique manuscript of his prose Latin work which has come down to us is extremely corrupt. His style is in general not pure ; he often becomes wearisome by his attempts at embellishment, and his writings are too much in- terspersed with puns and jests. His knowledge of the world was evidently extensive, and his observations on men and pohtics are judicious and acute. He sometimes rises above the prejudices of his age, as in his account of Arnold of Brescia,|| whilst at other
* De Nug. Cur. Distinc. iv. c. 1. f Ibid. v. c. 6.
X De cantore Lincolniensi Waltero Map in Oxeuefordensem archidiaconum trans- latione facta. Rad. de Dicet. col. 695, Conf. Joh. Bromton, Chron. col. 1271. § Conf. De Nug. Cuiial. Distinc, i. c. 10, Distinc. iv. c. 2, and Distinc. v. c. 1 II De Nug. Curial. Distinc. i. c. 24.
times he is influenced by the weakest feelings of superstition, as in what he says of the miracles of Peter archbishop of Tarentaise and of the monk Gregory of Gloucester * Mapes is distinguished by the same love of the popular legends of his country which was so remarkable in his friend Giraldus Cambrensis.
It is not my intention here to enter into a critical account of the various works which have been attributed to the pen of Walter Mapes. The work now first published is unfortunately preserved in only one manuscript (in the Bodleian Library at Oxford),t and that an incorrect one. It is divided into five books, or, as he calls them, Distinctiones, and forms a singular medley of various subjects. Mapes tells us that it was written at the court by snatches {raptim),t at different times and under different circum- stances ; and this is sufficiently evident, not only from the repeti- tion of the same story in diflferent parts of the book, (as those of king Herla, of the Cluniac monk who quitted his monastery to re-embark in worldly affairs, and of Edric the Wild,) but from the indications of several different dates as the period of composing different portions of the work. It appears from the 15th chapter of the first Distinction, that the author was writing that part of the book when the news arrived of the capture of Jerusalem by Saladin, which must therefore have been the latter part of the year 1187; in the 11th chapter of the fourth Distinction, Mapes tells us that pope Lucius had just succeeded pope Alexander III., and that the year before this in which he was writing Lucius had been bishop of Ostia, so that it must have been written early in 1182, yet at the beginning of the same Distinction he says that he is
* De Nug. Curial. Distinc. ii. cc. 2 to 5.
t MS. Bodley, No. 8.51. + Distinc. iv. c. 2.
CAMD. SOC. b
writing on St. Barnabas's Day (the 11th of June), the same day on which the young king Henry died in 1182, evidently looking back to that event as being some time past ; and in the sixth chapter of the fifth Distinction he speaks in one place of the death of king Henry II., which occurred in 1189, a little after which he alludes to events which occurred when Richard I. and Philip of France were in the Holy Land, and immediately afterwards speaks of Henry II. as being alive ; so that the work is evidently a number of scraps collected together and revised and augmented at different times by its author. It appears that Mapes had become disgusted with the intrigues and jealousies of the court; and that while in this state of mind one of his friends named Geoffrey requested him to write a poem, the subject of which was to be " The sayings and doings which had not yet been committed to writing." Mapes, in answer, proceeds to compile a work in prose, in which his object seems to have been to show that it was impossible for any one in- volved in the troubles of a court to apply himself to poetry with success ; but as he proceeds he seems to have lost sight of his primary object, and goes on stringing together stories and legends which have no intimate connection with the general subject. In the first book he begins by comparing the English court to the infernal regions, drawing comparisons with the fabled labours of Tantalus, Sisyphus, &c., after which he proceeds to relate some legends and stories relating to the foUies and crimes of courts, which are followed by monastic stories, a bitter lamentation over the taking of Jerusalem, accounts of the origin of the different orders of monks and of the Templars and Hospitallers, with some severe reflections on their growing corruptions, and a long and very violent attack on his especial enemies the Cistercians. Next
TREFACE.
we have interesting accounts of different sects of heretics which had sprung up in the twelfth century, and the first Distinction ends with the story of three remarkable hermits. The second Distinction begins with tales relating to pious monks and hermits and their supposed miracles, which are followed by some anec- dotes of the manners of the Welsh, and subsequently by a curious collection of fairy legends. The five chapters of the third Dis- tinction consist of a series of stories of a very romantic nature. The fourth Distinction opens with the Epistle of Valerius to Rufinus, a well known treatise, which occurs frequently in manu- scripts as an anonymous production, and which is followed by another series of tales and legends, many of them of great interest from their connection with popular manners or with historical personages. The fifth Distinction contains a few historical tradi- tions relating to earl Godwin and Cnut the Dane, followed by a sketch of the history of the English court from the reign of Wil- liam Rufus to that of Henry II., which occupies the larger portion of this division of the work. This sketch of the Anglo-Norman kings is invaluable.
The treatise De Nuyis Curialium has long been known to exist in the unique manuscript of the Bodleian library, but it has been made very little use of, and its importance as a historical docu- ment has not been understood. It appears that it had attracted the attention of the learned and deservedly celebrated Sir Roger Twysden, who projected an edition of it at the close of his laborious life. The Rev. Lambert B. Larking, of Ryarsh, Kent, who possesses most of Sir Roger Twysden^s papers that are extant, has kindly com- municated to me the following extracts on this subject from letters written by him to his son, then resident in Oxford, which possess
considerable interest. In one dated "East Peckham, 29 October, 1666," and addressed " for Charles Twysden at Christ Colledge in Oxford— these " — "leave this at the Greyhound nigh Furnivall's Inn, in Holdbourn, to bee caryed as it is dyrected by Edward Bartlett the Oxford caryer"— in which he instructs his son in the process of obtaining a mandamus for a fellowship, disclosing several curious particulars as to the practises and requisite oaths of the time, — he says, " I wonder when you will have been there long enough y^ thou mayest bee admitted in to y^ library, — there is a M.S.S. book there called Gualterus Mapes de nugis curialium. I wish I could know how big it is, and w'^* it would cost to write out." In another, dated " East Peckham, 29 November, 1669,'^ Twysden says, " I prithee send me word how you come to know I am putting out of any thing, and what they say it is, and how they speak of any thing I have yet set out, — truly, if I had tyme, leisure, and life, I should set out some things y' I doe think not unfit to bee publisht ; but how thou shouldest know me to bee about any thing to bee divulged, I professe I doe not a little admire. Your University is so very curious, they will not let a man y* means them any good have th'inspection of their books, else yt Gualterus Mapes de nugis curiaUum y^ I writ to thee of might have perhaps seen y^ world, for they say there is many stories of good worth, fit to bee made publick, in it — I offered a bond of £40 for y^ safe return of it, but I could not attain the use of it. Now y*^ truth is, no man can use a booke unlesse he can have some tyme to have it thorughly sifted ; and therefore such as will lend me mony, but will have it in every half year, beefore I can make my benefit by receiving my rents to pay it in, doe me no pleasure ; so they who lend me a booke and will not alowe me
PREFACE, Xlll
tyme to compare it w*'' other Copies and make my observations on the M.S.S. doe me no pleasure, nor advance the publick any way. TaurelUus says he had the Florentine pandects, the greatest rarity of the world, w*^ his father, ten years, beefore he put it out ; — but to speak of my self, my lord of Canterbury lent me Becket's epistles 5 years beefore I could make it for y*^ presse, w*^^ now I
have
" farewell
" thy loving father
" Roger Twysden. " For Sir Twysden at hys Chamber in Christ Colledge in Oxford. — Leave this on Wensday morning at the Swan at Hold- bourn bridge, to bee sent by Edward Bartlet the Oxford carryer as is above directed."
Again, in a letter dated from " East Peckham, 20 December, 1669,^' Twysden says, "Next for your Gualterus Mapes, if it bee but 76 leaves in quarto, it is not much for your self, as thou sayest, to write it out ; as for y^ beeing an ille hand, all ould bookes all- most are so, but in writing they presently grow easy. I had a booke heere w*'^' M^" Baladon, a writer I had, could not read at all at his first coming, but, after a while y* I had used hym to it, he writ very well. I doe wish w*'' all my hart thou couldest thy self doe it, for making thee perfect in y^ hand, and in ould hands of other bookes, for when you are heere you must not think that I shall not desire your assistance to helpe me in such things — truly I would very fayn put out an other tome of auntient writers of England, in w*^^ I think to include Anselmes and Thomas Becket^s Epistles, w'^'' truly 1 doe very much desire to illustrate the story
of those tymes ; but for Becket's, though it bee my lord of Can- terburyes, and, for ought I know, may have remayned in hys library since the murther committed on hym, yet 1 find at y*^ end there is 8 leaves left out, that some wicked hand hath cut out — for, by ye little scraps that are left they may bee told, and two or three at the top or beegining. Now I could wonderfully fayn en- quire where there is a good one y* I might make it perfect, and so send it to y^ presse ; for I know no man knowes what past in former tymes so well as by the Epistles then passed between learned men. I doe not find there is any copy of them in Oxford : in Cambridge, amongst y^ M.S.S. in Benet College, there is one, but I doe not know how to have y^ use of it, w°^ I should bee glad of if I put this I have copyed out, w*"^ I have examyned twice w"' my lord of Canterburies, and I dare say is well done. — Farewell my good boy. I would bee glad thou couldest find out w^* they would take to copy out y* 76 sheets of Gualterus Mapes. I have Si" John Cotton's Anselm^s Epistles, about 140 more then are as yet out, very well writ, so y* I beelieve there is no where a better copy of them I suppose.
" Thy loving father,
" Roger Twysden.
" For Sr Twysden at Christ Colledge in Oxford.
" Leave this w*'' the Oxford carryer in Holbourne hyll — to bee sent as directed."
Twysden's account of the difficulty of the writing of the only existing manuscript of the treatise De Nugis Curialium is by no means exaggerated. It is written in a very crabbed hand, and is filled with unusual contractions, which are often by no means easy
PREFACE. XV
to understand. In producing the present edition, I have had to contend with many disadvantages ; the practice of the Bodleian Library, which does not allow its manuscripts to be lent out on any conditions, has rendered it impossible for me to collate the text myself with the original, and it has not always been in my power to consult, in cases of difficulty, scholars on the spot in whose opinion I could confide. In the latter portion of the work I have been more fortunate, and I have to acknowledge the kind attention and service in this respect which I have received from the Rev. H. O. Coxe, one of the librarians of the Bodleian Library, and the Rev. W. D. Macray, of New College. The difficulty I found pre- viously in obtaining a satisfactory collation, combined with some other circumstances, has been the cause of a very considerable delay in the publication of the present volume, which was com- menced several years ago.
To the delay just alluded to must be attributed any slight differ- ence in the system of editing the text which may chance to be discovered between the earlier and latter parts of this volume. My principle has been to correct all those accidental corruptions of Latin orthography which arose merely from the ignorance or carelessness of monkish transcribers, but to retain most of those which were strictly mediseval forms ; and I think that perhaps in the latter part I have carried this process of purifying a little fur- ther than at first was intended. The business of an editor is to present his text, while he preserves its correctness, in a form as intelligible as possible to the general reader. With this principle in view, I have not hesitated to correct the corruptions of the manuscript, when that correction appeared evident, and I have added a few notes for the purpose of making the text somewhat
more intelligible to those who may not have the advantage of an extensive acquaintance with the Latin literature of the middle ages. These notes might perhaps have been made more nume- rous ; but for this deficiency, and for any errors of the text which may have escaped me, I must throw myself upon the indulgence of the reader.
Thomas Wright.
Brompto7i, Nov. 1850.
GUALTERT MAPES
DE NUGIS CURIALIUM
DISTINCTIONES QUINQUE.
In libro magistri Gauteri Mahap de Nugis Curialium distinctio prima; assimulatio curia regis ad infernum. Cap. primum.
In tempore sum et de tempore loquor, ait Augustinus,* et adjecit, nescio quid sit tempus. Ego simili possum admiratione dicere quod in curia sum^ et de curia loquor, et nescio, Deus scit, quid sit curia. Scio tamen quod curia non est tempus ; tempo- ralis quidem est, mutabilis, et varia, localis et erratica, nunquam in eodum statu permanens ; in recessu meo totam agnosco, in redditu nihil aut modicum invenio quod dereliquerim, extraneam video factus alienus. Eadem est curia, sed mutata sunt membra. Si descripsero curiam, ut Porphyrins diffinit genus,t forte non men-
* S. Augustini Confessionum lib. xi. c. 25. '* Et confiteor tibi, Domine, igno- rare me adhuc quid sit tempus ; et rursus confiteor tibi, Donaine, scire me in tem- pore ista dicere, et diu me jam loqui de tempore, atque ipsum diu non esse diu nisi mora temporis. Quomodo igitur hoc scio, quando quid sit tempus nescio ?"
t Porphyrii Isagog. c. 2, as translated by Boethius, the edition used in the schools (MS. Arund. No. 383, fol. 1, r"). "Genus enim dicitur et aliquorum quo- dammodo se habentium ad unum aliquid CAMD. SOC.
et ad se invicem collectio." This is a literal version of the original Greek : yevos yap Xeyerat Ka\ 77 rivcoi/ f)(6uToyv TTcos npos fu TL nai Trpos ciWrjXovs adpoKris. (The printed editions differ from theEnglisli manuscripts of the twelfth and thirteenth centuries.) Mapes has not quoted Por- phyrius accurately, but, perhaps citing from memory, he confused this definition with what follows. — " Et quidem uniuscujusque generationis principium prius genus est appellatum, deinde multitudo eorum quae sub uno sunt principio."
B
2 GUALTERI MAPES [Distinc. I.
tiar, ut dicam earn multitudinem quodammodo se habentem ad unum principium. Multitudo certe sumus infinita, uni soli pla- cere contendens ; ethodie sumus una multitudo, eras erimus alia; curia vero non mutatur, eadem semper est ; centimanus gigas * est, qui totus mutilatus totus est idem, et centimanus hydra mul- torum capitum, qui labores Herculis cassat et contemnit, invic- tissimi manum athlette non sentit, et Anteeo felicior matrem habet terram,t pontum, et aera, non allidere ad pectus Herculis, totus ei vires multiplicat orbis. Cum ille li . . . nus Hercules voluerit, fiat voluntas. Si quod Boecius de fortuna| veraciter asserit de curia dixerimus, recte quidem et hoc, ut sola sit mobilitate stabilis. Solis illis curia placet qui gratiam ejus consequuntur. Nam et ipsa gratias dat ; non enim amabiles aut merentes amari diligit, sed indignos vita gratia sua donat ; heec est enim gratia quae sine ratione venit, quee sine merito considet, quae causis occultis adest ignobilis. Mystica manus Domini judicio vero justa ventilatione sibi segregat a zizania frumentum, hsec non minori sollicitudine sibi separat a frumento zizaniam ; quod ilia prudenter eligit, heec impru- denter ejicit, et ergo sicut et inquam pluribus tot nos hortatur aculeis dominatrix curiae cupiditas, quod pro sollicitudine risus eliminatur. Qui ridet ridetur, qui sedet in tristitia sapere videatur. Et judices nostri gaudia puniunt, retribuuntque moestitiam, cum ex bona conscientia boni juste gaudeant, ex mala mali merito moesti
* Briareus, — " Si resurgat centimanus gigas." Horat. Lib. ii. Od. xvii. 1. 14.
*' centum cui brachia dicunt
Centenasque manus, quinquagintaoribus ignem Pectoribusque arsisse." Virg. ^n. x. 565.
f " Herculeis pressura sic fama lacertis
Terrigenam sudasse Libyn, cum fraude reperta Raptus in excelsum, nee jam spes ulla cadendi, Nee licet extrema matrem contingere planta." Stat. Thebaid. vi. 890. X " Tu fortunam putas erga te esse stantiam." Boethius de Consolat. Pliilos. mutatam ? Erras. Hi semper ejus mores lib. ii. prosa 1. Mapes again quotes from sunt, ista natura. Servavit circa te pro- memory, and gives the sense instead of the priam potius in ipsa sui mutabilitate con- exact words.
Cap. i.]
DE NUGIS CURIALIUM.
sint. Unde tristes hypocritse, laeti semper deicolse. Judex qui dicit bonum malum et malum bonum eequaliter satis secundum se mo- destus est molestis ; et etiam fit tam continue leetitiee bonis inhabi- tatio Spiritus Sancti causa, moestitiae raalis inflatio squalidi ser- pentis, qui dum aberrat pectus prava pensantis allia sibi nociva compilat, quae comedendo delectant, comesta foetent ; hsec allia nobis in terra potissimum ille propinat qui nobis invidit ab initio. Cujus delectat decupla displicet Dominum disciplina. Quid autem est quod a pristina forma viribus et virtute facti sumus degeneres, csetera queeque viventia nullatenus a prima deviant donorum gratia. Creatus est Adam statura gigas * et robore, factus est et angelicus mente, donee subversus est; vita cujus licet ab eeterna facta sit temporalis, et ab Integra mutilata, multo longevitatis est levata solatio, perduravit in posteros ilia diu morum, virium, virtutum, et vitee felicitas. Sed circa tempora prophetee Domini David earn ipse descripsit annorum octoginta, quae fuerat octin-
* It was an article of popular belief in the middle ages that Adam was created of gigantic stature. This legend was of Oriental origin. The rabbinical writers tell us that after his expulsion from Para- dise, when his stature was diminished, he was, according to different authorities, one, two, three, or nine hundred cubits high. See Bartoloccii Bibliotheca Rabbinica, i. p. 65. The mark of his feet and measure of his body were said to be preserved in Ceylon (Serendib). Fabric. Codex Pseudipigr. Vet. T. vol. i. p. 30, vol. ii. p. 30. See also D'Herbelot, Biblioth^que Orientale, vol. i. p. 95, and vol. iii. p. 309. The beds of stone pretended to be shown in Palestine as those of Adam and Eve were thirty feet long. Fabric. Codex Pseud, vol. i. pp. 58, 87. Montfaucon, Biblioth. Coisliniana, p. 413, describes a tract in Greek, in a MS. of the twelfth century, giving a legendary account
of the shape and stature of Adam, the Pro- phets, Christ, Paul, and the Fathers, entitled E/c tS)v 'EXttiou rov 'Pcojiaiov dp)(^aio\o- yov^evav €KK\r]a-ia(rTiKfjs laTopias Trept XapaKTrjpcov ampaTLKOiv, A note of si- milar personal descriptions will be found in the Reliquige Antiquse, vol. i. p. 200, where Moses is said to have been 13 feet 8^ inches high, Christ 6 feet 3 inches, and the Virgin Mary 6 feet 8 inches. The following extract gives also a curious account of the giants of legendary history. " Tres gi- gantes robustissimi in mundo fuerunt fa- mosi, Nembro divus, qui post diluvium turrim ad coelum erexit. Calosius longis- simus, qui ante diluvium maria et flumina sine nave perrexit pede. Herculesis, qui inter AfFricam et Europam pontem super mare facere voluit, sed non fecit." Pseud-(?) Isidorus de Numero, MS. Reg. 5 E. vi. fol. 57, r".
4 GUALTERI MAPES [Distinc. I.
genta vel amplius ante laborem et dolorem. Nos autem nunc septuaginta non duramus indemnes, imo statim postquam in- cejDerimus sapere mori cogimur aut desipere. Terrse, maris, et aeris animantia preeter homines qucelibet ea qua areata sunt vita gau- diunt et virtutibus, quasi non deciderunt a gratia Creatoris. Quid autem hoc est, nisi quod ipsa jussamtenentobedientiam, nos ipsam ab initio spernimus. Multo desolatius dolendum nobis est quod stantibus universis soH deeraones et nos cecidimus, quod seductores nostros habemus socios, quod nostra nos in brevitatem virtutis et vitee damnavit iniquitas, et ex imitatione primi pessimi. Quis adin- venit metallorum decoctionem, alterius in alterum reductionem ? quis durissima corpora flexit in hquorem ? quis marmoream soUditatem fusih plumbo secari docuit? quis hirci sanguinibus adamantem subjici comperit ? * quis silicem conflavit in vitrum ? Certe non nos : non comprehendit hujusmodi septuaginta curri- culum annorum. Sed qui septingentis aut octingentis vacare po*
* This legend is found in Pliny, Hist, parvas frangitur crustas, ut cerni vix pos-
Nat. lib. xxxvii. c. 4. " Siquidem ilia in- sint. Expetuntur a scalptoribus, ferroque
victa vis duarum violentissimse naturae re- includuntur, nullam non duritiam ex facili
rum ferri ignisque contemptrix, hircino cavantes." See also Solinus, Polyhist.
rumpitur sanguine, nee aliter quam recenti c. 52. In the metrical treatise on gems
calidoque macerata, et sic quoque multis published by Marbodus, and so widely
ictibus, tunc etiam, prseterquam eximias, popular in the middle ages, we have the
incudes malleosque ferreos frangens . . . following lines on this subject, evidently
et cum feliciter rumpere contigit, in tarn taken from Pliny : —
" Ultima prtecipuum genus India fert adamantis, Et cristallorum natum sumptumque metallis Hunc ita fulgentem cristallina reddit origo, Ut ferruginei non desinat esse coloris : Cujus durities solidissima cedere nescit, Ferrum contemnens nulloque domabilis igne. Quae tamen hircino calefacta cruore fatiscit ; Incudis damno percussorumque labore. Hujus fragmentis gemmae sculpuntur acutis. Hie sed avellana major nuce non reperitur."
Marbodi Liber de Gemmis, § 1 .
Cap. i. ii.] DE NUGIS CUR1ALIUM7**s=e=;5*^-"'^ 5
tuerunt sapientiae, prosperitate rerum et personee felices, abyssum rimari phisis et in lucem profunda producere valuerunt. Hii post astra vitam animalium, volatilium, et piscium distinxerunt, et na- tiones et foedera, naturas herbarum et seminum, hii centennium cornicibus, millennium posuere corvis, cervis autem eetatem in- credibilem.* Credere tamen eis decet preesertim de feris, quod cum ipsis ante carnium esum imperterritee manebant, ut modo nobiscum canes, quorum nos vita non fallit aut consuetudo. Multas nobis inventiones reliquerunt in scriptis, plurimee devolutce sunt ad nos parentatim a primis, et non est a nobis nostra peritia, sed ab ipsis in nos pro nostra capacitate transfusa. De curia nobis origo sermonis, et eo jam devenit. Sic incidunt semper aliqua, qute licet non multum ad rem, tamen diiferri nolunt, nee refert dum non atrum desinant in piscem,t et rem poscit apte quod instat.
De inferno, ii. Infernum aiunt locum poenalem, quasi si praesumam audax efFectus et temerarie dicam curiam non infernum, sed locum
* Our author seriously starts the diffi- certain animals could have been ascer- culty, which has frequently since been tained. The following lines (De atatihus) raised in joke, as to the experience by are attributed to Bede : — which the long lives given legendarily to
" Ter binos deciesque novem super exit in annos
Justa senescentum quos implet vita virorum ;
Hos novies superat vivendo garrula comix,
Et quater egreditur cornicis ssecula cervus,
^ripedem cervum ter vincit corvus, et ilium
Multiplicat novies phoenix reparabilis ales,
Quern nos perpetuo decies prsevertimus sevo
Nymphse Hamadryades quarum longissima vita est."
Bedse Opera, ed. Giles, vol. i. p. 104. Pliny, Hist. Nat. lib. vii. c. 48, says, cervis, id triplicatum corvis." Compare " Hesiodus, qui primus aliqua de hoc also the Demaundes Joyous, ap. Reliq. prodidit, fabulose (ut reor) multa de ho- Antiq. vol. ii. p. 75. minum sevo referens, cornici novem nos- f Horat. de Arte Poet. v. 4. tras attribuit setates, quadruplum ejus
(> GUALTERI MAPES [Distinc. I.
poenarum. Hie tamen dubito an earn recte diffinierim : locus tamen videtur esse, nee ergo infernus ; imo certe quicquid aliquis vel aliqucE in se continet, locus dici potest. Sit ergo locus ; vide- araus si poenalis quis ibi cruciatus, qui non sit hie multiplicatus.
De Tantalo. [iii.] Num ibi legisti Tantalum fugientia captantem a labris flumina ?* Hie multos vides bona sitire proxima, quse non consequuntur, et similes haurientibus in apprehensione falli.
De Sisypho. iiii. Sisyphus ibi saxum ab imo vallis ad prsecelsi montis apportat vertieem, quod relapsum relapsurum a valle revehit. Sunt et hie multi qui montem ascensi divitiarum nil actum putant, et relapsum in avaritice vallem animum revocare conantur ad montem adhuc ulteriorem, quo quidem consistere non potest, quia contemplatione cupitorum vilescunt adepta. Cor illud bene comparatur saxo Sisyphi, quia scriptum est,t ToUam cor lapideum, et dabo carneum. Det Dominus cor curialibus carneum, ut in aliquo montium pausare possit, sibi saepe dissimile super, subtra, ultra, citra.
De Ixione. v.
Ixion ibi volvitur in rota. Nee hie desunt Ixiones, quos vo- lubilitas torquet fortunee. Ascendunt ad gloriam, ruunt in mi- seriam, sperantque dejecti, nee erit ulla dies qua non hccc revolutio fiat ; et cum sit undique timendum in rota, nullus in ea sine spe casus est, tota terribiliter horret, tota contra constans, nee minus inde proficit alliciendo.
* " Tantalus a labris sitiens fugientia captat
Flumina." Horat. lib. i. Sat, i. 68.
t Ezech. xi. 19. " Et dabo eis cor deum de carne eorum, et dabo eis cor car- unum, et spiritum novum tribuam in neum.'' visceribus eorum : et auferam cor lapi-
Cap. iii, — ix.]
DE NUGIS CURIALIUM.
De Tittjo. vi * ******** veruratamen venatores hominum, quibus judicium est datum de \^ta vel de morte ferarum, mortiferi, comparatione quorum Minos est misericors, Rhadamanthus rationem amans, ^acus eequanimis, nihil in his Icetum nee letiferum. Hos Hugo prior Selewude,t jam electus LincolnisBj reperit repulsos ab ostio thalami regis, quos ut objurgare vidit insolenter et indigne ferre, miratus ait, " Qui vos ?" Responderunt, ^' Forestarii sumus." Ait iUis, " Forestarii foris stent." Quod rex interius audiens J risit, et exivit obviam ei. Cui prior, " Vos tangit heec parabola, quia, pauperibus quos hii torquent paradisum ingressis, cum forestariis foris stabitis/* Rex autem hoc verbum serium habuit pro ridiculo, et ut Salomon excelsa non abstulit, forestarios non delevit, sed adhuc nunc post mortem suam sitant coram leviatan carnes hominum et sanguinem bibunt ; excelsa struunt, quae nisi Dominus in manu forti non de- struxerit, non auferuntur hii. Dominum sibi preesentem timent
* A leaf of the MS. is evidently lost here.
t The priory of Witham in Somerset- shire, commonly called the Charter-house in Selwode, was the first house of the Carthusians in England. It was founded by Henry II. ; and St. Hugh, made in 1187 bishop of Lincoln, was the first prior. Gi- raldus Cambrensis, De Vitis Episcoporum Lincolniensium, c. 26, says that he lived in great familiarity with the king, who frequently hunted in Selwood forest in order to have the opportunity of convers- ing with him. It was evidently on one of these visits that the circumstance occurred which is told in our text. See also on bishop Hugh, Giraldus Camb. de Vitis Sex Episcoporum Cosetaneorum, p. 431, and Godwin de Episcopis.
+ This is a curious instance of the fa- cility of approach to the royal person in the reign of Henry II. It may be com- pared with the account which Jordan Fantosme gives of the arrival of Ranulph de Glanville's messengers from the North, with intelligence of the capture of the king of Scotland ; they penetrate to the door of the chamber in which the king was sleeping (it being the middle of the night) without interruption, and when their further ingress is there forbidden by the chamberlain, the king is awakened by their conversation, and calls the messengers in. The passage of the metrical chronicler is a curious picture of the manners of the time. See the Chronicle of the war between the English and the Scots, by Jordan Fantosme, ed. Michel, for the Surtees Soc. p. 90.
8 GUALTERI MAPES [Distinc. I.
et placant, dominum quern non vident offendere non metuentes. Non dicoquin multiviri timorati,boniet justi, nobiscum involvantur in curia,nec quin aliqui sint in hacvalle miseriee judicesmisericordise, sed secundum majorem et insaniorem loquor aciem.
De germinibus noctis. [x.]
Sunt et ibi germina noctis noctua, nycticorax, vultur, et bubo, quorum oculi tenebras amant, oderunt lucem. Hii certiore ju- bentur rimari solerter et referre veraciter quid novi ex virtute vel diei contingat, quid ex vitio vel noctis dici condemnetur. Qui tamen accuratas ubique ponant insidias, foetorem cadaverum avi- dissime sectantur, quibus voratis tacitis et celatis, quamvis alia redeuntes accusant, preeter ea quae sibi de latrocinio latenter ap- parant. Mittit etiam hsec curia quos vocat justicias, vicecomites, subvicecomites, bedellos, ut scrutentur argute. Hii nihil intactum linquunt, nihil intentatum, et apum instar innocentia puniunt? venter tamen evadit impune ; insident floribus, ut mellis aliquid eliciant, et tamen in potestatis initio coram summo judice jurent quod fideliter et indemniter domino ministrabunt et sibi, red- dentes quae sunt Ceesaris Caesari, quae Dei Deo.* Praemia per- vertunt eos; ut avellantur ab agnis vellera, vulpes illaesae linquantur; quae probatae sunt argento, scientes quod res est ingeniosa dare. In inscitiis autem dictis plerumque clerici laicis immunitiores in- veniuntur. Cujus ego rei rationem non intelligo, nisi quod viro nobili Randulfo de G[l]anvillat respondi, quaerenti cur hoc, sciHcet quod generosi partium nostrarum aut dedignantur aut pigri sunt applicare literis liberos suos, cum solis liberis de jure liceat
* Matth. xxii. 21, Marc. xii. 17, Luc. the battle of Alnwick, and himself took the
XX. 25. Scotish king prisoner. After the death of
f Randulf, or Ranulf, de Glanville, was king Henry he accompanied king Richard
agreatfavouriteofHenry Il.whomadehim to the Holy Land, and died at the siege
grand justiciary of England. He was one of Acre. A further account of him will
of the barons who defeated the Scots in be found in Dugdale's Baronage.
Cap. X.] DE NUGIS CURIALITTM. 9
artes arkliscerej nam et inde liberales dicuntur. Servi vero, quos vocamus rusticos,* suos ignominiosos et degeneres in artibus eis indebitis enutrire contendunt, non ut exeant a vitiis, sed ut abundant divitiis, qui quanto fiunt peritiores tanto perniciores. Artes enim gladii sunt potentum, qui pro modis utentium vari- antur. Nam in manu benigni principis pacifici sunt, in manu tyranni mortiferi. Redimunt suos a dominis servi, cupiditas utrinque militat et vincit, cum libertas libertatis addicitur hosti. Quod singularis ille versificatorf ait prseclare manifestans, ubi dicit,
Asperius nihil est humili, cum surgit in altum,
et csetera, et juxta,
nee belua tetrior ulla,
Quam servi rabies in libera terga furentis. Vir ille prsedictus banc approbavit sententiolam. Contigit autem nuper quod abbas quidam se contulit ex biis justiciis unum fieri, coegitque crudelius spoliari pauperes quam aliquis laicorum, forte sperans episcopari per adeptam ex praeda gratiam, cui post paucos dies obvians ultio, dentes proprios in se fecit immittere corrosis- que perire manibus. Sed vidi cornices appendere datis terrse seminibus, quatinus alice videntes appensas timeant et vitent ut illee fieri, vitantque. Verumtamen quos DominusJ mundi filios vocat, et prudentiores filiis lucis asserit, determinans in generatione sua, non terrentur nee metuunt ut abbas fieri, cum ipsi in oculis habeant alios quam duos magnates quos idem circuitus paralisi percusses in grabatis graviter enervat.
* This, with what follows, is a curious M. Guizot, Histoire de la Civilization en
illustration of the condition of the pea- France, torn. iv. Ie90n viii. ; and the In-
sants, or villans, in England during the troduction to the Chartulary of St. Peter
twelfth century. Mapes shares in the of Chartres, by M. Guerard. The passage
prejudice of the feudal age against this of Walter Mapes shows that the term servi
oppressed class of society. On the villans was synonymous with villani. in England, see my paper on the political f Claudian. in Eutrop. i. 181, 183. condition of the English peasantry during J Luc. vi. 8. " Et laudavit Dominus
the middle ages, in the Archseologia, vol. villicum iniquitatis, quia prudenter fe-
XXX. pp. 205 — 244. On the condition of cisset : quia filii hujus sseculi prudentiores
the agricultural population in France see filiis lucis in generatione sua sunt."
CAMD. SOC. C
10 GUALTERI MAPES [Distinc. I.
Hsec de curia quse vidimus testamur. Obvolutionem autem ig- nium, densitatem tenebrarum, fluminum foetorem, stridorem a daemonibus magnum dentium, semitus exiles et miserabiles a spi- ritibus anxiis, omnium viperarum et anguium et omnis reptilis tractus foedos, et rugitus impios, foetorem, planctum, et horrorem, per singula si per allegoriam aperire velim, in curialibus non desunt mihi significationes, sed longioris sunt temporis quam mihi vacare videam. Sed curiae parcere curiale videtur ; et sufficit ex hiis secundum dictas concludere rationes, quod curia locus poenalis est. Non dico tamen quod infernus, quod non sequitur, sed fere tantam habet ad ipsum similitudinem quantam equi ferrum ad equae. Nee possumus in dominum et rectorem nostrum culpam refundere, cum nihil in mundo quietum sit, nee ulla possit quispiam diu tranquillitate laetari, Deo in singulis argumenta po- nente, quod non sit hie quoerenda mansura civitas, cum etiam non sit tantcB sapientiae vir qui uni soli sic possit dispensare domui, ut ipsam non aliquis perturbet error. Ego enim modici verni * mode- rator sum, et tamen illius modicee familise meee frena tenere nequeo. Studium meum est quomodo possum omnibus prodesse, ne quid eis in cibo et potu vel veste deficiat. Ipsorum autem est sollici- tudo modis omnibus exculpere de mea substantia quod suam augeat ; quicquid nostrum est quod habeo, eorum quisque suum. Si quid adversus aliquem vere dixero, negat et habet complices. Si quis mihi de familia testis est, adulatorem dicunt, " Stas cum domino ; mentiris ut ei placeas, unde dona sua mereris ; at certe nos ipsi veraces erimus, etsi disjjliceamus ad horam." Haec me stridunt audiente. Quid ergo fit ei vel dicitur seorsum, certe tam viliter et dejecte tractabitur, quod exinde veritatem horrebit. Illi autem immisericordes debitorum meorum et foenoris, ventrem suum dor- sumque de meo placare contendunt. In eis ille laudatur qui dominum perdit, ut servo prosit et de fideli sodalitio probatur ; et qui mentiendo deceperit inter alios ridet, quia derisit dominum ut
* In the MS. it is u'ni. It appears that it might be read m'ii, which may be a contraction of manerii or mojiasterii.
Cap. X.] DE NUGIS CURIALIUM. H
eum errare fecerit, laudat errorem, et conversus mihi pingit ci- coniam. Si sapienter aliquid egero quod eos in aliquo raolestet, venit aliquis moesto vultu, dejecta facie, fictoque suspirio^ " Noii te pigeat/' inquirens, " karissime domine ? populus loquitur quod hanc rem fecisti : mihi satis placet, scit Deus, et bona videtur actio, sed ipsi nimis objurgant.'^ Post ilium venit seorsum alter in simili sententia. Tertius autem in eadem schola sequitur, et non cessant donee dubitare fecerint aut vera discredere. NuUus eorum specificat, ut dicat, ille de tua sic et sic loquitur actione, sed po- pulus sic loquitur. Glui populum accusat, omnes excusat ; non certificat cui contendere possim, ne reveletur dolus. Quicunque minister placere parcitate conatur, ofFensam omnium incurrit, et dicunt ei, " Bona fuit domus antequam intrares, tu domum per- vertisti, tu pudor es et dedecus et domus et domini ; ha ! tu videbis quam inde retributionem efFeres ; o quam pius es in bursam domini ! quid putas ex hac avaritia pro venire ? Quid de tot redditibus et divitiis amodo faciet dominus thesaurum? ais numquid et te faciet haeredem, aut ipsum jugulabis ut asportes ; certe thesaurum ei fecisti detractionem et odium omnium amicorumsuorum, qui prius eum ut dominum diligebant. Tu bufoni similis es, qui terree perciti et fame deperit; tu putas quod Deus domino desit vel fallat, sciolus tibi videris et stultus es." Hiis et hujusmodi litibus quidam ex meis ministris lacessitus, ad me flendo querelam hanc at- tulit. Tum ego, "Frater, vade : verum est quod nemo potest duobus servire dominis ; tu docente Domino bonus et fidelis es, ipsi diabolo ducente provenerunt ad reprehensionem fidelitatis ; de duobus hiis nemo qui sapiat pessimum eligit optimo relicto." Tum ille, '^' Non possum ad omnes solus ; malo vobis omnia resignare quam his dis- trahi rixis; vale." Hac bonum perdidi cautela ministrum, leetificavit- que familiam. Tum ego versutiam eorum videns, vocavi palam omnes, et proposui quomodo perdidissera servum bonum, nesciebam quorum affectum litibus. Tunc omnes coeperunt excusare cum jura- mento dicentes, " Proditor tuus est qui tibi bonum servum avifert." Consilium ergo queesivi cui possem tradere curam et ministerium prioris, non ut eligerem quern vellent sed quern noUunt ; securus
12 GUALTERI MAPES [Distiac. I.
enim eram quod mihi consilium canis darent. Vetus est et nota parabola, quod tractante domino cum uxore sua quid in ollam de petasone mitterent, ait domina latus, dominus spinam ; cui canis, " Spinam, vir, quasi vince vires, ut de melioribus pascar/' Sciebam autem quod illi simile consilium darent, id est, ad suam utilitatem, mea neglecta. Videns ergo quid vellent, distuli quod petebant, pueroque, quia qui tunc adhuc flagella timebat, curam omnium, cum interminatione ne quid inconsulto me fa- ceret, commisi. Timebat ille primo, bonusque fuit. Tum illi furtis insistebant, insidias ei ponentes. Ille qucerebat amissa, qvierebatur et flebat. Ego sciebam quid ageretur, Illi culpam in me refuderunt, quod tot et tantam idiotee curam commisissem, et adjecerunt, " Omnes mirantur et dolent de vobis, si fas esset dicere." " Dicite : sit fas/^ " Certe, quod tam bonus tarn subito mutatus es, et in tam notabilem lapsus avaritiam, ut omnia scire velis et arctissima retinere custodia. Confundimur omnes ad ea quae de vobis lo- quuntur.'^ Hiis dictis consilium inierunt crudele satis. Exibant in vicos et plateas, et se missos a me fatebantur, ut compellerent errantes intrare. Qui domi erant mecum ijDsos cum multa vene- ratione suscipiebant, dicentes me nimis eos desiderare frequenter, quia venire precabantur. Ad me vero currentes nuntiabant hospites viros venerabiles adesse, cogebantque congratulari nolentem. Dis- pergel>ant ergo cibum et potum, et quod me nolle sciebant ipsi guke coram me nimis enormiter indulgebant, et distincte cogebant po- tentes et impotentes, volentes et nolentes, ut efFunderentur omnia, quasi meo praestantes obsequium honori solum id agentes, recte quoque secundum preeceptum Domini non cogitabant de crastino, mittebant enim omnia foras. Cum ebrietatis eos arguebam, laetos se fuisse non ebrios jurabant, et me crudelem, qui quod honori meo gratanter impenderant reprehendebam. Cum ab ecclesia mane redi- bam, ignem copiosum videbam, et hesternos hospites, quos abisse sperabam ; circum duce dicebant, quia mihi secreto mei prandium petent, " Longe putant hospitium, nesciunt quid invenient. Jacta manubrium post securim ; bene coepisti, sit bonus finis, Non sis sollicitus, Deus nondum omnia partitus est. Tu non pensas, nisi
Cap. X.] DE NUGIS CURIALIUM. 13
quod habens confidas in Domino. Rumor publicus est quod te episcopuni facient. Absit omnis parcitas ! effunde prorsus omnia, securus aude quod vis, audaces fortmia juvat. Tantum potest con- stringi crustum quod nihil valebit. Sume vires et animos nihil retineas, ne successus propedias venientes." Cum hospites illi re- ceduntj statim invitant alios. Preeveniunt eos ad me plangentes quod hospitum frequentia fatigat eos nimiura, et me destruunt, quasi doleant de quo laetantur. Inter hanc familiam nepotes * liabeo, qui dominantur in rebus meis, nee est qui possit eis con- tradicere. Hii fortius contra me militant ; hii quicquid eis im- pendo debitum dicunt, nee inde grates habent aut sciunt mihi; hiis si totam attribuero substantiam aliquo retento quod eis expedire possit, nihil actum aiunt, imo detrectant et irati convertuntur in actum pravum, tanquam non mihi sed eis natus sim, et quasi domini sint et ego servus^qui nil mihi sed eis omnia adquisierim.f Paterfamilias in Terentio^J qui similes habebat rerum suarum salvatores, ait, solus meorum sum meus ; hoc etsi non singuli multi patres dicere possunt, servi me jam vicerunt mei. Sed ut verius est, servi quia sibi solis attente serviunt, dum novi sunt multa reverenter agunt, negligenter autem postea. Quidam pater- familias in nobis est, qui singulis annis novos sibi providet ser- vientes ; unde plures ipsum arguunt inconstantice, mihi vero sapiens videtur et providus, quia timidos eos et attentos habet. Haec omnia pro rege nostro : quomodo compescet millia millium et ad pacem gubernabit, cum nos modici patres moderari paucos ne- queamus. Certe domus omnis unum habet servum et plures dominos; quia qui preeest servit omnibus, quibus servitur domini
* One of the nepotes of Walter Mapes f Under the Anglo-Normans even the (Philippe Map nepoti meo) is witness to a personal property of the serf, peasant, or charter of his uncle printed in the Ap- villan, was considered as virtually belonging pendix to the Introduction to my edition to the lord of the soil. See Archseol. vol. of his Poems, p. xxix. xxx. p. 229, et seq.
% Chremes, in Terent. Phorm. a. iv. sc. 1, 20.
" Quod si fit, ut me excutiam, atque egrediar domo, Id restat : nam ego meorum solus sum meus."
14 GUALTERI MAPES [Distinc. I.
videntur. Curia tamen nostra prse cseteris in periculoso turbine vivit fluctuans et vaga. Regi tamen nostro nullatenus inferre calumniam audeo, quod in tanta tot millium et diversorum cor- dium aula multus error multusque tumultus est, cum singulorum nee ipse nee alius possit nomina retinere, nedum corda agnoscere ; et nemo prsevaleat ad plenum temperare familiam cujus ignorat cogitationes aut ling-uam, id est, quicquid eorum corda loquuntur. Dominus dividit aquas ab aquis, populos a populis, scrutator cordium et purgator eorum, et supra residens et potenter im- perans ; sed impossibile videtur, quidem nostri sub aquis gigantes gemant. Omnes audisti curias inquietas ; prfeter illam ad quam invitamur, solam quam Dominus regit civitas pacem habet, et ilia nobis manens promittitur. Et vis, karissime mi Galfride, curialem, non dico facetum. Puer sum, et loqui nescio. Sed dico in hac sic vere descripta curia religatum et ad banc relegatum bine philosopbari jubes, qui me Tantalum hujus inferni fateor. Quomodo possum pro- pinare qui sitio ? Quietee mentis est et ad unum simul collectee poe- tari. Totam volunt et tutam cum assiduitate residentiam poette ; et non prodest optimus corporis et rerum status, si non fuerit interna pace tranquillus animus : unde non minus a me poscis miraculum bine, sciUcet bominem idiotam et imperitum scribere, quam si ab alterius Nabogodonosor fornace novos pueros cantare jubeas.
De Herla rege. xi. Unam tamen et solam buic nostrae curiae similem fuisse fabulee dederunt, qufe dicunt Herlam* regem antiquissimorum Britonum
* This chapter is a very curious 11- France. See the note to the Alliterative
lustration of a class of legends which Poem on the Deposition of Richard II. p.
are common among all the branches of 54. The legend was ancient in our island :
tlie Teutonic race. The name Herla, see an instance in the Saxon Chronicle, sub
which I do not find in any of the lists of an. 1127. See on the French Hellequin, and
mythic British kings, is evidently con- on the different legends concerning him,
nected with the French Herluin, or Helle- M. Pauhn Paris's Catalogue des MSS.
quin, and perhaps also with the German Frangais, vol. i. p. 322 ; the Livre des
Holla. The troop or mainie of Herlewin Legendes of M. Le Rous de Lincy, pp.
was known in England, as well as in 148 and 240; the Chronique de Benoit,
Cap. xi.] DE NUGIS CURIALIUM. 15
positum ad rationem ab altero rege, qui pygmteus videbatur non diraidiatee staturee, qui non excedebat simiam. Institit homuncio capro maximo secundum fabulam insidens,* vir qualis describi posset Pan, ardenti facie, capite maximo, barba rubente probxa, pectus contingenteque nebride prseclarum stellata, cui venter hispidus, et crura pedes in caprinos degenerabant. Herla solus cum solo loquebatur. Ait pygmseus, " Ego rex multorum regum et principum, innumerabilis et infiniti populi, missus ab eis ad te libens venio, tibi quidem ignotus, sed de fama qviee te super alios reges extulit exultans quidem, et optimus es et loco mihi proximus et sanguine, dignusque qui nuptias tuas me conviva gloriose venustes, cum tibi Francorum rex filiam suam dederit, quod quidem te nesciente disponitur, et ecce legati veniunt hodie. Sitque foedus seternum inter nos, quod tuis primum intersim nup- tiis, et tu meis consimili die post annum." His dictis ei ti- gride velociusf et terga vertit et se rapuit ab oculis ejus. Rex igitur inde cum admiratione rediens, legatos suscepit, quia preces acceptavit, duo residente solenniter ad nuptias, ecce pygmseus ante prima fercula, cum tanta multitudine sibi consimilium quod mensis repletis plures foris quam intus discumbent in papilionibus pygnicei propriis in momento protensis ; prosiliunt ab eisdem mi- nistri cum vasis ex lapidibus pretiosis et integris et artificio non imitabili compactis, regiam et papiliones implent aurea vel lapidea suppellectili, nihil in argento vel ligno propinant vel ajDponunt ; ubicunque desiderantur assunt, et non de regio vel alieno ministrant, totum de proprio effundunt, et de secum allatis omnium excedunt
ed. Michel, vol. ii. p. 336 ; and the Ro- legend of Heme the Hunter belonged to
mant de Richart filz de Robert le diable the same class of superstitions, (reprint by Silvestre). In Spanish the * Pliny, iv. 11 , speaks of the pygmies as
wild riders were called huesta antigua, or *' sedentes arietum caprarumque dorsis." exercito antigiio. See the Appendix to f In the Bestiaries of the Middle Ages
the Introduction to the Narrative of Pro- the tiger is described as the swiftest of all
ceedings against Alice Kyteler, pp. xxxviii. animals. Pliny, N. H. viii. 18, says, "Ti-
and xl. On the same legend among the grin Hircani et Indi ferunt animal veloci-
Germans, and other nations, see Grimm, tatis iremendcB." Deutsche Mythologie, pp. 515 — 534. The
16 GUALTERI MAPES [Distinc. I.
preces et vota. Salva sunt Herlee quoe preeparaverat ; sui sedent in otio ministri, qui nee petuntur nee tribuunt. Cireumeunt pygmsei, gratiam ab omnibus conseeuti, pretiositate vestium, gem- marum quasi luminaria pro cseteris aeeensi, nemini verbo vel opere vel preesentia vel absentia taediosi. Rex igitur eorum in mediis ministrorum suorum oecupationibus Herlam regem alloquitur sic : " Rex oi^time, Domino teste, vobis assum juxta pactum nostrum in nuptiis vestris ; si quid autem diffinitionis vestree potest am- plius a me peti quam quod cernitis, accurate supplebo libens, si vicem honoris inpensi cum repetavi non difFeras." His dictis, response non expectato, se subitus inde papilioni suo reddit, et circa galliciniura cum suis abseessit. Post annum autem coram Herla subitus expetit ut sibi paetio servetur. Annuit ille, provisus- que satis ad repensam talionis, quo dictus est sequitur. Cavernam igitur altissimse rupis ingrediuntur, et post aliquantas tenebras in lumine, quod non videbatur solis aut lunse sed lampadarum mul- tarum, ad domos pygmsei transeunt, mansionem quidem honestam per omnia qualem Naso regiam describit solis.* Celebratis igitur ibi nuptiis, et talione pygmeeo deeenter impenso, lieentia data re- eedit Herla muneribus onustus et xenniis equorum, eanum, acci- pitrum, et omnium qurs venatui vel aucupio preestantiora videntur. Conducit eos ad tenebras usque pygmseus, et canem modicum sanguinarium portatilem praesentat, omnibus modis interdieens ne quis de toto comitatu suo descendat usquam donee ille canis a portatore suo prosiliat, dictaque salute repatriat. Herla post modicum in limine solis et regno receptus veteranum pastorem alloquitur, petens de regina sua rumores ex nomine, quern pastor cum admiratione respiciens ait : " Domine, linguam tuam vix in- telligo, cum sim Saxo, tu Brito ; nomen autem illius non audivi reginse, nisi quod aiunt hoe nomine dudum dietam reginam anti- quissimorum Britonum quae fuit uxor Herlae regis, qui fabulose dicitur cum pygmsso quodam ad hanc rupem disparuisse, nusquam autem postea super terram apparuisse. Saxones vero jam dueentis
* See Ovid. Metamorpli. lib. ii. v. 1.
Cap. xii.] DE NUGIS CURIALIUlOT"«iuJU« ?* l7
annis* hoc regnum possederunt, expulsis incolis." Stupefactus ergo rex, qui per solum triduuni moram fecisse putabat, vix haesit equo. Quidam autem ex sociis suis ante canis descensum immemores mandatorum pygmcei descenderunt, et in pulverem statim resoluti sunt. Rex vero rationem ejus intelligens resolutionis, prohibuit sub interminatione mortis consimilis ne quis ante canis descensum terram contingeret. Canis autem nondum descendit. Una fabula dat ilium Herlam regem errore semper infinito circuitus cum ex- ercitu suo tenere vesanos sine quiete vel residentia. Multi fre- quenter ilium, ut autumant, exercitum viderunt. Ultimo tamen, ut aiunt, anno primo coronationis nostri regis Henrici cessavit regnum nostrum celebriter ut ante visitare. Tunc autem visus fuit a multis Wallensibus immergi juxta Waiamf Herefordiee flumen. Quievit autem ab ilia hora fantasticus ille circuitus, tanquam nobis suos tradiderint errores, ad quietem sibi. Sed si velis at- tendere quam plorandus fiat, non solum in nostra sed in omnibus fere potentum curiis, silentium mihi libentius et certe justius in- dicere placebit. Libetne nuper actis aurem dare parumper ?
De rege Portingalensi. xii.
Portingalensis rex, % qui vivit, et adhuc suo modo regnat, cum a multis impeteretur hostibus, et ad deditionem jam fere cogeretur, in subsidium ei quidam advenit juvenis, corpore prsestanti et forma venusta : qui cum ipso commorans, virtute bellica tam praeclarus apparuit, ut non viderentur ejus opera possibilia viro uni. Hie pacem desiderio regis et regni restituit, ingressusque merito in domini sui prsecipuam familiaritatem, magis quia ab ipso excultus est, ssepe scilicet queesitus, frequenter visitatus, in multis remune-
* The quickness with which time passes f The river Wye in Herefordshire,
in fairy land was also the source of a nu- \ The King of Portugal at this time was
merous class of legends in the popular Sanchez I. who reigned from 1185 to
mythology of the Germanic race. The 1211; but I do not find that any historian
English reader will remember Washington has alluded to the events related here by
Irving's story of Rip van Winckle. Walter Mapes.
CAMD. SOC. D
18 GUALTERI MAPES [Distinc. I.
ratus, gratiam ei cesserit in felicitatem. Nam ejus curise magnates, quantum se minus solito sentiunt honorari a domino suo, tantum ipsum eis detraxisse favoris autumant, et quantum ipsum vident in amorem prsefectum altius praelectum, tantum ipsum eis abstulisse queruntur; et in furorem invidise versi studiosius deprimerenituntur per malitiam, quem summa virtus extulit in gratiam. Armatum vel aliquo modo conscientem invadere formidant. In pessimum ergo persecutionis genus degenerant accusationem, et gravi parte domi- num suum inermem sentiunt et nudum acceptant. Sciunt eum zelotypicefatuum ineptia,mittuntque duos exipsis ad regem, qui quasi senes Babilonicideferantreginaminnocentem,utilliSusannam,adul- teratam cum juvene. Rex igitur ea parte vulneratus ad cor qua ipsum lorica sapientise non tegebat, ad mortem doluit, ceecaque preecipita- tione prsecepit, ut ipsi sceleris auctores in innocentem arma du- cerent crudeliter et secretissime. Data est igitur insidiis inno- centia. Proditores scelus celare jussi, juveni se familiarius verbis, obsequiis, et in omnibus amoris conciliant simultatibus, et in ejus gratiam falsis amicitiee conscendunt gradibus. Abducunt eum quasi venaturum in nemoris densitatem et secreta deserti, jugulatumque lupis' et serpentibus derebnquunt, solique mani- festant ei qui deceptus hoc jusserat ; cujus quia nondum resedit furor, domum properat, ingrediturque ad thalamos, arcanara et insolitam sibi conclavem, ejectisque aliis in solam vesanus irruit reginam gravidam et juxta partum, qua pedibus pugnisque con- tusa, homicidium duplex uno perfecit impetu. Advocatis igitur seorsum nequitise suee scelestis complicibus, tanquam justee sit auctor ultionis de culpa triplici coram ipsis magnifica gloriatur jactantia. Illi vero ipsum quasi virum animosum et fortem attol- lunt multa laadum prosecutione, ut quem stultum fecerant perdu- rantem in stultitia teneant. Siluit aliquamdiu dum non est egressa seditio ; sed quia diu non potest, ut aiunt, latere csedes clandestina, tandem irrepsit in aures populi, et quanto tenebat voces timor tyranni pressius, in tanto crudescebat infamia susurra- tione frequenti fortius. Est autem rumor vetitus licito sermone
Cap. xii.] DE NUGIS CURIALIUM. 19
velocior cum erumpit, et propagata viritim admiratio, quo pri- vatius dicitur eo multiplicius publicatur. Hoc autem inde est, quod omnis auditor qui ab alio celandurn accipit amico alii secure committit. Moestam ut vidit rex et in novo silentio curiam, et egressus urbem curiae compati, augure conscientia jam sibi de fama metuit, et nostri more defectus post acta quid egerit attendit, edoctusque a pluribus invidiam qua ipsum proditores sui sedux- erant inconsolabiliter dolet, et iram tunc primo justam in ipsos inventores et executores sceleris ultus, oculis privatos et genitalibus, inflicta qua nocte perpetua resectaque voluptate de caetero vivere dimisit in mortis imagine. Hujusmodi sunt lusus curiae, et tales ibi daemonum illusiones ; et quicunque delectatur aliquod videre portentum ingrediatur curias potentum. Et tu, cum nostra pro- cellosa prae caeteris mater afflictionum et irarum nutrix, inter has praecipis poetari discordias ; videris me calcaribus urgere Balaam quibus in verba coegit asinam. Quibus enim aliis possit quispiam induci simul in poesim ? At valde timeo ne mihi per insipientiam cedat in contrarium asinae, et tibi in contrarium Balaam, ut dum me loqui compelleres inci^^iam rudere, sicut ilia pro ruditu locuta est, fecerisque de homine asinum, quem debueras facere poetam. Fiam tamen asinus per te, quia jubes : tu caveas, si me ruditus ruditas ri- diculum reddiderit, ne te jussionis irreverentia probet inverecun- dum. In pluribus est timor mens : me macies accusabit scientiae, me linguae damnabit infantia, me contemnet quia vivo moder- nitas. Tu duos primos timores excusas, qui jubes : ego tertium auferre nolo, quia vivere volo. Materiam milii tam copiosam eligis, ut nullo possit opere superari, nullis aequari laboribus, dicta scilicet et facta quae nondum litterae tradita sunt ; quaecunque di- dici conspectius habere miraculum, ut recitatio placeat etad mores tendat instructio. Meum autem inde propositum est nihil novi cudere, nihil falsitatis inferre ; sed quaecunque scio ex visu vel credo ex auditu pro viribus explicare. Gillebertus Filiot nunc Lundinensis episcopus,* vir trium peritissimus linguarum, Latinae,
* Gilbert Foliot, one of the most learned 1163 or 1164 to his death, which is placed men ofhistime,was bishop of London from in Feb. 1187 (?1188). Matthew Paris
20
GUALTERI MAPES
[Distinc. I.
Gallicse, Anglicae, et lucidissime disertus in singulis, in hoc senio suo quo luminis fere defectum incurrit, cum paucos modicos et luculentos fecerit tractatus, quasi poenitentiam perditae vacationis agensj nee a litore carinam solvit, magnumque metiri pelagus ag- gressus moras redimere festinat amissas, novumque veteris et novee legis opus festino contexit pollice. Bartholomgeus etiam Exoniensis episcopus^* vir senex et facundus, hoc tempore scribit. Baldewinus autem Wigorniensis episcopus^f homo multarum literarum, et sapiens in hiis quae ad Dominum sunt, feriare fastidit a calamo. Hii temporis hujus philosophi, quibus nihil deest, qui omnium plenitudine refertam habent residentiam et pacem fori, recte cceperunt, linemque bonum consequuntur. Sed quo mihi portus, qui vix vaco vivere ?
De Giscardeo monacho Cluniacejisi. xiii.
Gischardeus de Belloloco,:{: pater hujus Imberti cui nunc cum iilio suo conflictus est, in ultimo senectutis suae Cluniaci assumpsit
saj's, under the year 1188, " Eodem anno Gilebertus Londoniensis episcopus naturae debitum solvit." He had previously held the see of Hereford ; and made himself re- markable in history by constantly siding vyith the king in his quarrels with Thomas of Canterbury. However, in a letter among the Epist. S. Thomse, lib. iii. ep. 5, the abbot of Ramsey says of him, " Yenerabilis pater noster, Gilbertus Londinensis epis- copus, vir meritis et nomine conspicuus — qui sseculari literatura et lege divina ad unguem institutus, singulis fere tarn reli- gionis quam ecclesiae ordinis et dignitatis gradus attigisse et conscendisse dignos- citur." See Tanner and Godwin. The book on which Mapes states that he was occupied in his old age does not appear to be extant,
* Bartholomew is said to have been consecrated bishop of Exeter in 1161, but
there is some uncertainty as to the date of his death, which has been wrongly fixed in the year 1 175. The allusion in the text of Walter Mapes shows that he was still alive in 1187. Some of his writings are pre- served. See Tanner.
t Baldwin, so well known as the preacher of the crusade and patron of Giraldus Cambrensis, was made bishop of Wor- cester about 1180, and was afterwards promoted to the archbishopric of Canter- bury. According to Tanner he was trans- lated to Canterbury in 1185, which date does not agree with that in which Mapes here speaks of him as still bishop of Wor- cester. He was a man of considerable learning, and has left several books.
X Gischard de Beaulieu was known by name as an Anglo-Norman poet, from a metrical sermon which is still preserved, in MS. Harl. No. 4388, and in a MS. in
Cap. xiii. xiv.] DE NUGIS CURIALIUM. 21
habitum, distractumque prius tempore, scilicet militiee, singularis aninii copiam adeptus etiam quietem adegit, in unum coUectis viribus, se subito poetam persensit, sua quomodo lingua, scilicet Gallica, preciosus effulgens, laicorum Homerus fuit. Hee mihi \ utinam inducise ne per multos diffuses mentis radios error soloe- cismum faciat. Hie jam Cluniacensis monachus jam dicto Im- berto filio suo, licet vix impetratus ab abbate et conventu, totam terram suam, quam idem filius per potestatem hostium et suam impotentiam amiserat, armata manu restituit. Reversusque, de- votus in voto persistens, diem suum felici clausit exitu.
Item de quodam alio monaclio Cluniacensi. xiiii. At aliter alii longeque miserabilius contigit viro nobili et facundo, qui similiter ejusdem loci monachus simili modo casu eodem ne- cessario revocatus ad arma, multa bellorum infortunia magnifice fortique perpessus animo, a fractura semper novus renascebatur ad prselium, et quasi redivivo furore succensus acerbior involabat in hostes, et sive fugerent sive resisterent eis indefessus adheerebat ut glutinum ; et cum numerosa manu sperassent eum hostes op- primere, fortitudine non multitudine vinci didicerunt. Exardentes igitur in iram, multiplicatis exercituum viribus, inopinum in arcto duarum rupium surripiunt, conclusumque fere tenebant. Nulla spes apprehensis, salus nulla compressis ; eoque segnius agebant quo securius. Ille autem inimicorum in medio, turbinis instar in pulvere, quasi tempestas deseeviens, dispergit hostes, et tanta vir- tute stupidos reddit, ut in sola videant salutem fuga. Imminet eis impiger ille cum suis in respectu paucis ; milites autem adversee partis innumeri, ut dominos suos ab ipso salvarent, facti sunt unius prseda monachi. Unus autem capitalis ejus hostis, cum jam evasisset, per circuitum properans praecessit eum, suisque j)er-
the Bibl. royale at Paris, from which an secular life. The information here given
imperfect edition was published by M. by Waiter Mapes is quite new. The MS.
Jubinal in 1834. This poem contains has Belloioco, probably a mere error of
several allusions to his conversion from a the scribe.
22 GUALTERI MAPES [Distinc. I.
mixtus incognitas ibatj retro semper intendens ad monachum, suae neglector vitee ut ejus vitam extingueret. Monachus cestu tarn laboris quam solis pene suflFocatus, accito puero, vineam ingreditur, arma deponit, et dum pertranserat exercitus aurae se sub vitis altte tractatura seminudum secus exponit. Proditor ergo via cum viantibus relicta, suspenso gressu furtim illabens^ monachum misso Icetali telo perforat, et refugit. Ille se morti proximum sciens, puero qui solus aderat peccata fatetur, poenitentiam sibi petens injungi. Ille ut laicus se nescire jurat. Monachus autem, ut in omnibus erat acer agendis, acutissime poenitens, ait, "Injunge mihi per misericordiam Dei, karissime fili, ut in nomine Jhesu Christi sit in inferno anima mea poenitentiam agens usque in diem judicii, ut tunc misereatur mei Dominus, ne cum impiis vultum furoris et iree videam." Tunc puer ei cum lacrimis ait, " Domine, injmigo tibi in poenitentiam quod hie coram Domino distinxerunt labia tua." Et ille verbis et vultu annuens devote suscepit, et decessit. In memoriam hie revocentur verba misericordiae quce ait, in quacunque bora ingemuerit peccator salvus erit. Quomodo potuit hie ingemiscere, et non fecit, si quid ex contingentibus omisit, inter nos sit disputatio, et anima3 illius misereatur Deus.
De captione Jerusalem jjer Saladimim. xv. Sicut annos remissionis vel jubilaeos a remissione vel a jubilo scimus esse dictos, annos scihcet remissionis et gratiae, securitatis et pacis, exultationis et venise, laudis et leetitise, ita annus ab in- carnatione Domini millesimus centesimus octogesimus Septimus nobis est nubileeus a nubilo dicendus, tam nubilo temporis quam tenebris infelicitatis, annus timoris et belli, moeroris et oneris, blasphemicC, tristitise ;* quia quem hyemales continuse crepaverunt
* The chroniclers of the time say no- motus magnus et horribilis, ita ut etiamin
thing of the physical misfortunes of this Anglia, ubi raro contigit, multa sedificia
year, though they speak of the great earth- subverterentur.") They are all, however,
quake of the year preceding. (Matthew more or less prolix on the different poli-
Paris says, under the date 1186, " Factus tical troubles which characterized the year
est his diebus per orbem universum terra;- 1187.
Cap. XV.] DE NUGIS CURIALIUM. 23
inundationes a medio Mail donee Septuagesima fieret, quae negata nobis annona, fructibus suifocatis^ foeda quoque germinum noxia et inutilia creaverunt, communemque fecerunt animalium strageraque hominum. Cumque Neptunus semper aut saepe Cybeles inopiam sua copia levet, clausit a terra misericordite viscera mare, soli- tumque sorori negavit impendium. Addidit etiam tanquam oblitus misereri Dominus ad dolorem turpitudinis temporum sterilitatem terrte, maris, et aeris, spiritum discordiae solvit ab inferis, et quern cruce carnis assumptoe ligaverat in orbe toto ludere concessit et pro voto pessimo Christianis illudere. Nondum completam ini- quitatem malo, ait Dominus, et distulit earn perdere, donee impleretur ; sed nostra videbitur tam completa tarn cumulata fa- tuitas, ut non tantura in nostra vel in nos irruat iniquitatis ultio, sed in personam propriam putetur admittere vindictam Sathanse victor ejus Dominus Jhesus. Nam in eodem infelicitatis anno, captam aiunt et captivatam sanctam civitatem Jerusalem a Saladino prin- cipe paganorum,* pesteque cruentiori depopulatam quam fleverit Jeremias in threnis, qui flens ait, "Sacerdotes ejus gementes, virgines ejus squalidse."t Jam in ea nee sacerdotes gemunt nee vir- gines squalidse sunt, quia non sunt. Ad modicas vastaverat populura hunc Titus reliquias, ultor injuriarum Domini; sed inscius iste totum funditus adnullavit, facta prorsus omnium ibi Christian orum deletione. Sepulcrum et crux Domini praeda sunt canum, quorum fames in tantum lassata fuit et sanguine martyrorumsatiata, ut plures ad redemptionem admiserunt, non tam cupiditate pecuniae vel defectu malitiae, quam ignavia relanguentis et fessae rabiei. Non enim deerant coUa submissa, sed defecerunt gladii. Redemptis autem non est subsequuta libertas, sed qui se redimerant dati
* Jerusalem was taken by Saladin on the west. The latter, in their zeal for the
the 2d of October, 1187. The present church, overlooked the moderation shown
chapter was probably written in the midst by the conqueror towards the Christian
of the consternation which the news of population of the holy city,
that event caused among the Christians of f Lamentat. Jerem, i. 4.
24 GUALTERI MAPES [Distinc. I.
sunt in stipendia militum, facti mercedes et merces eorura. Cum tot illi contribulatissimcB civitati prophetae dixerunt ululatus et pestes, clades et mortes, hac vice videtur Dominus eorum oracula cumulasse. Saepe liberavit earn Dominus, et in omni furoris impetu non est oblitus ejus misereri ; at nunc ubi nulla seminaria, nullae reliquice, nihil est residuum, quae imnc liberatio, quae nunc expec- tatio, quae nunc misericordiae spes ? Certe Dominus Jhesus : licet nemo videat unde possit aut quomodo rei prorsus perditae sub- veniri. Nam idem ipse qui surditati fuit auditus, caecitati visio, putri mortuo vita, nos per imjoossibilia multa docuit in nullo desperandum. Factus est olim velut inimicus servo suo David amator ejus Dominus, ob numerationem populi quam fecerat, quasi meritas ei laudes victoriarum abrogans, et quasi sibi suaeque multitudini praeliorum ascribens eventus, et per angelum per- cussorem septuaginta milia trucidavit hominum. Castigatio fuit, non ultio, quae superbiam humiliavit, quae non hostium fecit vic- toriam, non inimicorum extulit laudem, non civium excitavit invidiam, non verecundiam laesit, non inflixit dedecus, non resi- duitatem abstulitj quae modum habuit, quae direxit regem, quce populum pro parte servavit seminarium ; haec patrem sentire dedit non liostem, virgam non gladium. Non fuit ibi rerum vastatio vel possessionis alienatio, nee est translatum imperium ; archa resedit, sacra manserunt, residuisque securitas ; mortuos nume- raverunt, planxerunt, sepelierunt ; felici gavisi sunt infelicitatis exitu. Sed quis hujus infinitae misericordiae finis, quia quorum vincula disrumpi promisit Dominus, efFrontes et efFrenati daemones totum sibi quod honestatis, quod boni, quod Dei, per suos ap- propriaverunt vel deleverunt ; quod ignominiae, quod malitiae, quod suum extulerunt, et in summa ibi pace stabilissimo sanxerunt ob- tentu, sic autem ut jam fiat voluntas eorum sicut in inferno sic et in terra. Castigati sunt illi non mortificati, sed isti mortificatinon casti- gati. Moti sunt hinc multorum pedes, et efFusi gressus plurimorum, non attendentium quod non est hie nostra Jerusalem. Nos autem
Cap. XV.] DE NUGIS CURIALIUM. 25
non sic ; sed qui futuram inquirimus, quo manifestior nohis est mundi vilitas et major attritio, magis hinc ad illam properemus, et sit melior ad futura spes et a cura terree liberior. Equus, bos, camelus, et asinus, et quidemcunque vegetum est animal, a luto festinat eripi vel a fossa toto resilire conatu. Nos autem in luto manebimus infixi. Sanius est ut irrationalium ratione regamur, quibus natura melius ordinem dictat quam nobis nostra sapientia. Feroe sapiunt; ferceveree,cervus,aper,dama,capriolus,certam liabent legem et tempus accubitus et concubitus, soporis et vigilise, vices- que non transgrediuntur positas sibi, ab hostibus cavere nunquam torpent, vestigia circumspectissime ponunt adusque cubilia qua ab eis est indagatio, quasi scientes ; si Catonis habeant et totius consilia senatus cautelae suae nihil adjicient ad fugam si divictuntur ; diutissime vivunt, pastus eis unicus folium et herba, natura promptus non arte delicatus ; potus aqua, nee raritate cara nee communitate vilis. Hac immutabiliter serie decurrunt tempora ferae. Verumtamen quod nobiscum habitant animalia mansueta, tanquam
a nobis contracto vitio, cum vivant, ut equi, tauri, gallinse,
columbse, vices tamen dierum et noctium observant ex natura. Quamvis etiam usu venerio nostrorumque ciborum appetitu fre- quenter excedant, et indebita concupiscant, nos tamen eoruni excedimus excessus. Unam tamen nobis virtutem abstinentise bruta loquuntur, nee sit aliquid oculis ostensum in quo non os- tendat Dominus aliquam instructionis formam. Dum autem assue- scimus quod prohibet, quamvis grandia vicemus, obruimur arena, secundum quod ait Gregorius, transitque multitudo levium ad conformitatem gravium. Nos autem quos non cessat informare sapientia pretiosa quemque clamitans, in plateis incertis inordi- natis erramus actibus, nostrseque saluti tam animae quam corporis obviam ultimo ferimur desipere, sapientes in beneplacito carnis, cum sola sit intollerabilior quam femina dives,* inutile probans, utile
Intolerabilius nihil est quam femina dives."
Juvenal. Sat. vi. b. 460.
CAMD. SOC.
26 GUALTERI MAPES [Distinc. I.
reprobans, quae nos cum complicibus suis dsemonibus et mundo sic infatuavit, ut prsecepta Christi non teneamus ad vitam seternam, nee aforismos Hypocratis ad temporalem, yices utique saluti debitas negligendo transilimus ; cumque raro vel nunquam aliquid tempes- tive fiat a nobis, merito nos excepisset, qui dicit omni rei sub coelo tempus et tempera. Tres scimus a Domino suscitatos, intus, foris, in tumba; quse distichio brevi episcopus Cenomannensis Hildebertus exposuit sic,
Mens mala, mors intus ; malus actus, mors foris usus ; Tumba, puella, puer, Lazarus ista notant.*
SufFecerunt duse ferainae movere Dominum paucis etiam precibus ad suscitationem quadriduani; tot autem hominum et feminarum milia novi vel veteris ordinis quem suscitantur ? quo nobis elemo- sinarum, jejuniorum, precum assiduitas, quasi secus pedes Domini cum Maria sedentes, ipsum sollicitare non cessant, ut aiunt, sed forsan omnem implere j ustitiam cupientes in hospitando Christum cum Martha satagunt circa frequens ministerium, ne quid desit dum sola ministrat, et illud unum victum accurate minus quam nobis esset ^'ictum appetunt.f Dum ergo turbantur erga plurima, sicut ait Paulus, quisque per se, sic per gratiam Dei propria sol- licitudine suscitari poterimus, in ipso confidentes non in homine, liberabit quia nos ab homine malo bonus homo Christus.
De origine Carthusiensium. xvi.
Granopolitanus episcopus X viderat in somnis septem soles ex diversis partibus in montem qui Cartusia dicitur, in valle Grise- voldana, convenire moramque facere ; qui cum multum studeret
* Hildebert. Locor. Scripturse Moralis vras a native of Cologne. This account
Applicatio, ex Nov. Test. § xxiii. Opera, by Walter IMapes is the most authentic we
ed. 1708, p. 1227. have. The Statutes of the Order are
t See Luc. x. 38-42. printed in the sixth volume of the Mo-
X Hugh, bishop of Grenoble. The nasticon. See for the history of this order
foundation of the order of Chartreux by the Histoire des Ordres Religieux, of P^re
Bruno occurred in 1086. Bruno himself Heliot, torn. vii. p. 36G.
Cap. xvi.] DE NUGIS CURIALIUM. 27
secuivi, in crastino multum divinans et non inveniens, ecce sex clerici viri magnifici, septimusque cum eis magister eorum Bruno, petierunt instanter locum ilium ut oratorium ibi facerent. Lsetus igitur episcopus, ut visionis suae felicem videns exitum, secundum ipsorum rationem eis de proprio cellas et ecclesiam extruxit, et eos cum benedictionibus introduxit. Est autem mons altissimus, et in medio cacuminis profunda vallis et ampla, sterilis et inculta, fontibus tamen abunda. Tresdecim habent cellulas,* in una prior, in aliis singulis singuli fratres. Panem eis prior in Sabbato mi- nistrat ad totam hebdomadam, legumen et olus ; tribus diebus in septimana pane tantum contenti sunt et aqua. Non coraedunt carnes nisi infirmi ; non emunt pisces, nee comedunt, nisi dati fuerint eis unde possit omnibus distribui ; semper induti cilicio, semper cincti, semper orant vel legunt. Nemo nisi prior cellam utroque pede potest egredi ; priori licet, pro visitandis fratribus. Diebus festis in ecclesia conveniunt, missam non cotidie sed certis diebus audiunt. Hii non insidiantur vicinis, non cavillant, non rapiunt ; non ingreditur ad eos femina ; non egrediunt ad eas. Ad petitionem cujusdam viri potentis in terminis episcopatus sancti
* The following account of the mode of culum Stultorum of Nigellus Wireker, will life of the Carthusians, given in the Spe- in some points illustrate our text :
" Quid si Carthusiam me convertendo revertar,
Pellibus et tunicis pluribus utar ibi ? Cella mihi dabitur quam solam solus habebo,
Nemo mihi socius, nemo minister erit. Solus enim psallam, solusque cibaria sumam,
Et sine luce meum solus adibo torum. Semper solus ero, cella retinente trimembri,
In qua continue pes meus alter erit. Semper erunt prsesto, pulmento conficiendo,
In cella propria ligna, legumen, aqua. ******
Qualibet hebdomada ter pane cibantur et unda,
Non comedunt carnes sit nisi festa dies. Et semel in mense vel bis dejure venire
Ad missam poterunt, si vacat, atque volunt."
28 GUALTERI MAPES [Distiac. I.
Johannis de Moriana^* propagavit ex se Chartusia domum ad imaginem suam, quae cupiditatis instinctu diabolum sequens, amcenitate pascuorum et ubertate notata, censuni ex quibuscunque potuit amarissime coUegit^ et in ardorem avaritiee, caritate mutata, locuplex pessimi propositi penitus implere nou destitit ; invasit vicinos terminos^ aliquid undique vigilanter exculpens, turn vi turn furto quocunque modo rem faciens, quodque venter potuit modus potuit, et praecavit census. Castigata frequenter a priore Char- tusiae^ deindeque fustigata, non abstitit, sed inpinguata dilatata re- calcitravit, recessit, et sibi similem matrem domum Cisterciensem advocavit, quae sibi viscera cupidissimse caritatis aperuit, et in in- juriam prioris matris in specialem filiam adoptavit, manuque forti violenter obtinet.
De oriffine Grandimontensium. xvii.
Grandimontenses a Grandimonte Burgundiee t principium ha- buerunt a Stephano, qui statuit eis ut quantum receperint prime locum ad habitandum tantum perpetuo nee plus possideant ; mi- norem facere licet, majorem non. Ibi maneant inclusi. Prreceptor eorum presbyter sit, cui nulla dispensatione liceat septum ingredi. Nemo solus exeat ; nihil extra possessionis habeant ; nullum animal intra prseter apes, qui vicinos non Jeedunt. Quod eis cari- tative datur comedunt, et quod intus elaborare poterint. Cum defecerint omnino victualia, tunc duos post unius diei sine cibo jejunium ad stratam proximam mittunt, qui primo vianti dicant, " Fratres esuriunt." Si Dominus audierit eos per illud subsidium, pausant; sin autem, ilia die sine cibo jejunant, et in crastino pon-
* The bishopric of Morienne is ia the commonly called Stephen de Muret, in
same province (Vienne) as that of Gre- 1076. After Stephen's death, some disputes
noble. arising relating to the title to the spot on
t The order of Grandmont was first which they had settled, his disciples re- founded at Muret, near Limoges, by Ste- moved to the desert mountain of Grand- phen, a native of Auvergne, who, from the mont in Burgundy. See Heliot, Hist, des name of the place to which he retired, is Ordres Relig. torn. vii. p. 409.
Cap. xvii.xviii.] DE NUQIS CURIALIUM. 29
tifici suo nunciant. Si non ipse subvenerit, ad Dominum clamant, qui non obliviscitur misereri. Laici forinsecas habent curas, clericis internis cum Maria sine sollicitudine secu.li sedentibus.* Unde gravis orta seditio, dominum Papam adiit ; clerici conabantur foris et intus preefici, laici statuta Stephani stare volebant, et adhuc sub judice lis est, quia nondum verrunt bursa judicium.f
De origine Templarium, xviii.
Miles quidam, a pago Burgundiae nomine Pagano Paganus ipse dictus,:}: venit Jerusalem peregrinus. Hie audito quod ad cis- ternam equorum extra Jerusalem non longe fierent a Paganis ir- ruptiones in Christianos adaquantes ibi, et per eorum insidias fre- quenter interfici, misertus eorum, zeloque justitiae quantum facultas erat eos defendere conatus est, et frequenter eis in subsidium a latibulis aptus exiliit, multosque confecit ex hostibus. Quae ipsi dolentes, cum tot ex suis excubabant, ut ipsorum assultibus nemo posset obviare. Coegerunt ergo deseri cisternam. Paganus autem, nee imj:)iger nee vinci facilis, sollicite de Domino sibique procuravit auxilium, domum sibi magnam appropriavit intra septa templi Domini quibus potviit modis a canonicis templi regularibus, ibique vili veste tenuique victu contentus, omne fecit in socios equorum et armorum devotus impendium, quoscunque potest peregrinos viros bellicos preedicatione, precibus, et omnimodis ascitit, ut ad obsequium ibi Domino preestandum perpetuo dediti perseve- rent, aut saltern ad tempus voveant. Sibi suisque coequitibus se-
* An allusion to the incident of Martha dation of the order of the Knights Tem-
and Mary, Luc. x. 38-42. plars in 1118, calls him Hugo de Paganis,
t On the early disputes between the and another authority, printed in the
priests and the lay clerks of the order Monasticon, names him Hugo de Paiens
of Grandmont, see P^re Heliot, ut sup. de 1(5 Troies. The particulars here given
He says that they were terminated by Pope concerning Hugh de Payens are not found
Innocent III., and therefore after 1198. elsewhere. The subsequent reflections of
The king of England had interfered in Walter Mapes on the Templars, and on
this dispute. their early degeneracy from their original
X Mathew Paris, who places the foun- purity, are remarkable.
30 GUALTERI MAPES [Distinc. I.
cundum arma vel officia signum crucis aut clipei modum ponit distinctione, circa castitatem suis et sobrietatem asserit. Inter haec eorum initia, accidit quod quidam ex Christianis, miles altissimse famee notus, qui paganis et pro interfectis ab eo plurimis parentum et amicorum invisus, fortuitu captus ab eis ad stipitem ducitur assenti, ex nobilibus multi sagittantes, qui singulos ictus singulis emerant a rege talentis in sanguinis ultione effusi ex suis. Astabat ei rex, cupiens eum sibi si negasset confcederari, etad omne vulnus adulans omnimodis eum attemptabat allicere, quem ut tota vidit con- stantia fortem, adhuc non dejectus a spe solutum reservari jussit et curari, multoque luctamine diu conatus votum exequi, defrau- datum se dolet, quia turn ipsum dominus pro quo patiebatur gra- tiosum ei fecerat, cupiens eum liberari ab expectatione tam seevse ultionis. Puerum enim ei designavit ex nomine quem Christiani victum liabebant paganum, pro quo se dimissurum eum spondebat, dominumque suum petebat obsidem pro redditu. Hoc miles pacto Jerusalem petit, edocetque regem suum quod egerit. Rex igitur et clerus et populus laudes Domino solennes agunt pro receptione tanti coadjutoris. At ut miles accepit puerum decessisse, reditum parat ad diem statutum. Prohibent hoc fieri rex et totum universaliter regnum, et absolutum a patriarcha detinent, missas, elemosinas, et quicquid ad hujusmodi redemptionem pertinet, pro- fuse promittentes ; et cum sic posset domino quantum videbatur satisfieri, nil illi satis est, promissumque parat reditum. Quod ut suis innotuit, ipsum communi consilio secretae sed honestse depu- tant custodiee, donee dies reditus elabatur, ut facta promissione non videatur ultra teneri ad solvendum. Sustinet ille, vel evadere casu sperans vel aliqua dispensatione dimitti, donee diem proximum •\ndet, et tunc desperans in adinventione exiit mendacii, spondetque certissime residentiam, dummodo sibi solvantur pollicita. Liber igitur ad omnium exit laudes et gaudia, nocteque sequenti viam arripit, properatque totis viribus ne committatur obses amabilis, et pro tempore singulariter et in mense terribilis expectabatur a rege suo et ab ultoribus expetebatur. Cumque factus esset rex clam in
Cap. xix. XX.] DE NUGIS CURTALIUM. i^l
derisum, ut solent in delicto potentes, ipse causabatur obsidem, et circa vesperamdiei et spei suscipitinspiratum peditern,ut profugum, multaqiie festinatione defectum ; vix loquitur, et sicut loquitur ve- niamque exorat quod ipsi vota distulerit, mirantur omnes et mise- rentur, et ipse rex fide bona captivi sui placatus per gratiam Christi liberum dimisit.
Quiddam mirabile. xix.
Circa tempus idem, clericus quidam a Sarracenis sagittabatur ut negaret. Quidam autem qui negaverat astans inproperabat ei quod stulte crederet, et ad singulos ictus aiebat, " Estne bonum V Ille nihil contra. Cumque videret ejus constantiam, uno sibi caput amputavit ictu, dicens, " Estne bonum ?" Caput autem resectum cum proprio ore loquens intulit, " Nunc bonum est.^' Hgec et his similia primitis contigerunt templaribus, dum Domini caritas et mundi vilitas inerat. Ut autem caritas viluit, et invaluit opulentia, prorsus alias audivimus quas et subjiciemus fabulasj at et prius eorum primos a paupertate motus audiantur.
Item aliud mirabile. xx. Miles quidam, Hamericus nomine, magni patrimonii, famse modicee, petebat exercitium militare, quod torniamentum dicunt. Cumque per nemus altum iter ageret, audivit ad missam matutinam a longe pulsari campanam, sociisque dissuadentibus et invitis ut missam audiret properavit, armigeris et armis relictis in comitatu. Heremitas invenit. Missa celebrata redire festinavit ad socios, sperans eos in secundo vel tertio consequi miliario ; sed tota die devius sero reversus est ad locum missse. Similiter et in crastino. Die tertia conductus ab heremita socios invenit redeuntes, ipsique multa Isetitia congratulantes. Miratur solito majorem sibi vene- rationem exhiberi ; timet ironiam. Familiarem ergo socium vocat in partem, quasrit quomodo casus eis in torniamento responderit. Intulit ille, "^ Bene nobis et manu tua, sed inimicis male, qui tamen hodie reversi sunt ad nos ut te pro tuorum operum admiratione viderent, sed ut heri recessimus ad hospitia, nemo nobis de te
32 GUALTERI MAPES [Distinc. I.
quicquam certitudinis dicere potuit ; asserunt et armigeri tui quod armis tuis a te receptis ab ocuiis eorum evanisti cum equo tuo. Si vero cupis audire quod de te loquuntur in via, demissis vultibus audiamus." A transeuntibus igitur secus eos audierunt Hame- rici prseconia per singulos et magnas laudes hominis per timiditatem prius infamati. Miratur ipse, nullius meriti conscientiam habens, et vix tandem advertit quod ei dispensaverat Dominus vicarium, ne gaudere socii sui possent de missa despecta, velipse dolere de respecta, deditque se cum omnibus quse possederat Deo domuique templa- rium, et auxit eos multum, ut dicitur. Postmodum autem reges et principes opinati sunt propositum eorum bonum et vitam hones- tam,et interventu paparum et patriarcharum eos quasi Christianismi defensores bonoraverunt, et copiis infinitis oneraverunt. Jam quod placet possunt et quod affectant assequuntur. Nusquam egunt nisi JerosoHmis ; ibi gladium accipiunt in tutelam Christianismi, quod Petro prohibitum est in defensionem Christi.* Petrus ibi didicit pacem quserere patientia ; nescio quis hos docuit pacemf vincere violentia. Gladium accipiunt, et gladio pereunt. Dicunt tamen, omnes leges et omnia jura vim vi repellere permittunt. At ille legem banc renuit, qui Petro percutiente legionibus angelorum imperare noluit. Videtur autem quod ipsi partem optimam non elegerunt, cum sub eorum protectione nostri semper fines in par- tibus illis arctentur et dilatentur hostium ; in verbo Domini con- quisierant apostoli, non in ore gladii, Dammascum, Alexandriam, magnamque mundi partem quam gladius amisit. David autem ad Goliad egrediens, ait: J "Tu venis ad me cum armis, et ego venio ad te in nomine Domini, ut universa sciat ecclesia quod non in gladio salvat Dominus.'^ Nemo san£e mentis ambigit, quin ordinum institutiones de fonte bona semper serie processerunt, humilitate
* Matth. xxvi. 51. Joan, xviii, 10. venio ad te in nomine Domini exercituum. t This word is indistinct in the MS. . . . Et noverit universa ecclesia hsec, + I Reg. xvii. 45, 46. " Dixit autem quia non in gladio nee in hasta salvat Do- David ad Pbilisthseum : Tu venis ad me minus: ipsius enim est bellum, et tradet cum gladio et hasta et clypeo : ego autem vos in manus nostras."
Cap. xxi.] DE NUGIS CURIALIUM. 33
comite, quam quia cupiclus omnis abigit, magistram virtutum abjicit, et avaram adigit a vitiorum lacu superbiam, conati sunt multi cum suis ordinis paupertatem evadere, quasi fugata fugit humilitas ; princeps adest superbus in divitiis, quem humilis in paupertate Jhesus ejecerat foras, qui non venit ad Helyam in vento petras conterente, nee in terreemotu, nee in igne, sed in levis auree sibilo,* quem in omni desiderio prsedictis abjectis ex- pectabat et expetebat Helyas ; ilia processerunt^ non tamen in illis Dominus : aura successit,in ilia Dominus. Nobis in nostris ordi- nibus aura procedit^in ipsa Dominus; subsequunturauteminquibus non est Dominus templares, de quibus hie sermo coepit, quem ex officiis suscitari prselatis et regibus habentur, et honore principum provide curant ne deficiat unde sublimentur, si reminiscantur et convertantur ad Dominum'universi fines terree, juxta prophetam. Quid ipsi, si pax venerit, quo deveniet gladius ? Pacem hoc modo cavisse dicitur dim.
De filio salidompni Babilonia. xxi. Hiis retro non tamen longe diebus Nassaradinus, filius Abecii, solidompni Ba])iloni8e,t a militibus templi Domini captus et in- carceratus est, vir gentilis ac csetera clarissimus genere, militia. Uteris, et animi virtute. Hie cum adhuc domi suus esset, mag- nam habebat de fide nostra et eorum erroribus disputationem, vidensque suos ritus nihil habere firmitudinis aut fidei, Chris- tianismi religionem adisset, si non nobilium reverentia parentum obstitisset. Cumque hoc hiis qui eum tenebant in vinculis inno- tesceret ex ejus relatione, non modo non crediderunt, sed etiam baptisma petenti surdi facti sunt. Spondebat eis Nassaradinus Babiloniam urbem, scilicet suae nativitatis, suis viribus et suo consilio conquirere, dummodo ipsum baptizari promitterent. lUi
* III Reg. xix. ii. Ecce Dominus tran- et post commotionem ignis : non in igne
sit, et spiritus grandis et fortis subvertens Dominus, et post ignem sibilus aurse tenuis,
montes et contereus petras ante Dominum : f Tliis incident is related less fully, but
non in spiritu Dominus, et post spiritum with other circumstances, by William of
commotio : non in commotione Dominus, Tyre, Hist. lib. xviii, c. 9. ed. Bongars.
CAMD. SOC. F
34 GUALTERI MAPES
[Distinc. I.
perdurantes in inclementia, panapendunt animee detrimentum, aures ad aliud erectas habentes. Perlatum est ad Babilonios hoc verbum, et promissorem suae deditionis familiarem fortissimum agnoscentes, eo magis metuunt, quo suee legi magis adversitatem semper oderunt, consilium comiter ineunt, ut qui quasi venum exponitur quanticunque fiat ab eis evitatur ; missisque legatis et pretio taxato dolo justo talenta tradunt cupa aurata, pro multee pretiositatis merce, timentesque fortitudinem horainis invictam, ligatum accipiunt ex condicto. Per medium civitatis Christianum se clamabat, et quasi furentum castigationes et verbera salutis suae verba propalare. A civibus obviam festino gaudio venientibus solvitur, qui quasi patriae patrem, dominum, et defensorem vene- rantur, et cum ad civitatis medium pervenerunt voce preconia citati cives residui adunantur. Elevato igitur et exaltato concentu communijDeo suo grates quasi a manibus Christianorum salvati non cessant exsolvere^sperantes eum addefensionem suam sibi proficere^ quia praeside carebant. Ille nee blandimento nee poenae formidine trahi se patitur, invocando patrem, Christumque confessus, totam simul reddit urbem attonitara. Cives igitur seorsum a turba multo student silentio, multo conflictu scrutanturexitumutriusque consilii. Assunt qui statim de medio facere satagant, et non desunt qui ob reverentiam personae dignissimae censeant reservandum, ut qui ad tempus desipit aliquid resipiscat. Convocantur vicini principes, et quid fiat edocti diversa murmurant, praecipue qui se sperant isto sublato ad defensionem et urbis dominium eligendos sacrilegum et apostatam transfigendum aiunt. Qui vero saluti studeunt urbis et indemnitati, supplicandum ei consultius arbitrantur a concivibus et cognatis, ut pietate nutritiee civitatis et amore nobilissimae cog- nationis a furore desistat, colatque deos patrum suorum ; quod ut omnimodis fit nulla potuit supplicatione, ullis lacrimis obtineri^ ductus igitur ad stipitem alligatur, et in modis nobilissimorum martyrum regis Eadmundi et beati Sebastiani, sagittis inmissis, ad Christum mittitur. Quomodo sit hie ex aqua et spiritu sancto renatus, hquet satis quod sanguis liquor est, et omnis liquor ex aqua.
Cap. xxii.] DE NUGIS CURIALIUM. 35
Be sene Axacessi. xxii.
Contigit item quod vir auctoritatis maximse, qui senex vocatur Axasessis,* quasi sub axe consessis imperat^ qui fuit fons reli- gionis et fidei gentilium, a patriarcha Jerosolimitano peteret librum evangeliorum, quo etiam eorum interpretem misit. Acceptus est interpres et evangelium afFectuose susceptum, missusque vir ex ijjsis bonus et magnus^ ut a patriarcha sacer- dotes et levitas a quibus baptismum et fidei sacramenta plene perciperent secum reduceret, quem obiter positis insidiis inter- fecerunt oppidani templarii^utaiunt, ne fides evacueretur infidelium ad pacis unitatem. Sunt enim, ut aiunt, Axasessi primi paga- norum infidebtatis et incredentias magistri. Senex a fraude com- perta priorem compescuit freno diaboH devotionera, sikiitque Domi- nus facere quod spopondisse videbatur. Patriarcha dolere potuit, et rex, ulcisci neuter ; patriarcha non potuit, quia Roma captivitatem educit bursas et cunctis locis; rex non, quia minimus eorum digitus major est illo. Jocelinus Saresberiensisf episcopus, fiho suo Re- ginaldo Batoniensi, per violentiam electo, sed ad consecrationem a Cantuariense non admisso, plangentique, respondit, " Stulte, velox ad Papam evola, securus nihil heesitans, ipsique bursa grand) paca bonam alapam, et vacillabit quocunque volueris." Ivit ergo,
* The best work on the history of the died in 1184. The date of his election to sect of the Assassins is that of the baron the bishopric of Salisbury is uncertain, von Hammer-Piirgstall, which has been His son Reginald was bishop of Bath and translated into French and English. The Wells from 1174 to 1191, after which he medieval Christian writers, mistaking the was for a very brief period archbishop of meaning of the title of the chief of this Canterbury. The archbishop of Canter- sect, always represent him as an old man bury appears to have refused to confirm (senex). The story here told will be him in his bishopric, because he was too found much more detailed in the History young (only 24 years of age, according to of William of Tyre, lib. xx, cc. 31 et seq. some), and he probably accompanied him p. 994, ed. Bongars. to Rome, for he subsequently consecrated
-f- Jocelin was a native of Lombardy, and him at San Giovanni in Savoy.
36 GUALTERI MAPES [Distinc. I.
percussit hie, vacillavit ille, cecidit papa, surrexit pontifex, scrip- sitque statim in Dominum mentiens in omnium brevium suorum principiis, nam ubi debuisset scribi bursee gratia Dei gratia dixit : qusecunque voluit, fecit. Sit tamen dominamaterque nostra Roma baculus in aqua fractus, et absit credere quae videmus. Similia vero praedictis de dominis templaribus forte nunciantur multa, queeramus ab ipsis, et quod audierimus credamus. Quid agant Jerosolimis nescio ; nobiscura satis innocenter habitant.
De origine ho spit alar mm. xxiii. Hospitalares * bonse devotionis habuere principium, ut pere- grinorum redimerent impotentias. Initiati sunt humihter ; vide- batur doraus eorum speciale caritatis habitaculum ; spontaneos admittebant hospites, et juxta doctrinam discipulorum Domini transeuntes cogere satagebant in hospitium, deposito diu fideles ; nam ipsorum ilhbata crumena largam eis de projjrio faciebant ex- hibitionem, nihilque deerat infirmorum desideriis, quod ulla posset adipisci seduhtas, qualescunque totam plene restituebant pecuniam. Hac fama patrimonia sua multi multceque conferebant eis, seque plurimi mancipabant ibi servire debilibus et infirmis. Unde quidam vir nobiUs ibi ministrare venerat, ministrari sohtus, cum cuidam turpiter exulcerato levaret infirmo pedes, ad foeditatem nauseans ipsam unde laverat eos aquam inpiger hausit, ut viscera sua vin- ceret assuescere quee horrebant. Hii canebant, in aura levi Domini, et ut eis crevit ex adeptis perversa virtutum noverca cupiditas, en ventus petras conterens, terrsemotus, et ignis. In ilHus ignis virtute dominum papam suumque senatum ratione curiae petierunt, et
* The Knights Hospitalers were founded of Godfrey of Bologna. Raymund de Puy,
at the beginning of the Crusades ; the date said to have succeeded him, was the real
given by some is 1092 — by others, perhaps founder of the order : it was he who drew
more accurately, 1099. Their first guardian up their statutes, and obtained the Pope's
is pretended to have been one Girardus, bull which acknowledged them. The ho-
who had formed a society at Jerusalem for spitalers first had a house in London in
the defence of pilgrims before the arrival 1100.
Cap. xxiii.] DE NUGIS CURIALIUM. 37
multis adversus Dominum et adversus Christos ejus privilegiati redierunt injuriis in concilio Lateranensi sub Alexandre papa tertio * celebrate. Tota multitude pontificum extra adegerat, papa praedictus cum abbatibus et clero vix optinuerunt ipsis etiam prsesentibus modicum quid satis adversus eorum privilegia ; tacuerunt dum affuerunt, sed concilio soluto statim aperuit rugas oris sui domina bursa, quae cum non sit amor,t vincit tamen omnia Romce, factique sumus iterum eis preeda, privilegiis vir- tuosius firmatis. Prevalent non dicam bursas sed vestes, non dicam personee sed voluntates, religionis nostras vesti clericorum et voluntati. Crescunt enim semper, et nos decrescimus. Altarium vita nobis a Domino primum data, postmodum a patriarchis est exhibita. Non succedimus in haereditate, patribus negociari non licet, mendicare possumus. Hoc pudor aufert, reverentia vitat; vultus hoc negat voluntati. Quae nobis igitur exhibitio ? vel unde ? cum omnia fere teneant altaria religiosi, vix quae sufficiant singula singulis clericis altaria, multoque plures sint ipsi quam ii:)sa, cum monasterium sit clericorum career, et bonus ille Jeroni- mus dicat, " Mihi securis ad radicem est posita, nisi defero munus ad altare." Unitatis pactis optinuerunt unde vivamus, et eis ex victu nostro tributarii fiamus, sitque monasterium career mona- chorum, quo clerici cum monachi voluerint teneantur, nisi deferant ad altare tributum. Multis nos supplantant artibus et arctent ab ecclesiis ; cum milites ad quos jura patronatus pertinent egunt et sibi petunt a templarium vel hospitalarium subveniri copiis, respondent, " Suppetit satis unde vobis subveniamus, sed non licet quicquam de pecunia templi vel hospitalis nisi fratribus impertiri ; tamen si fraternitatem nostram ingredi volueris, aliqua domui Domini possessione collata liberaberis."^ Ergo miseri quibus undique tenentur vinculis absolvi cupientes, quia nihil ut putant possident quo possunt indemnius carere quam do- nationibus ecclesiarum, illas libenter dant. Ut libenter hujusmodi fallaciis non dicam sed facetiis avertunt simoniam, ne Dominus
* This was probably the general council t Omnia vincit amor, et nos cedamus held in 1179. amori.— Virgil. Eclog. x. 1. 69.
38 GUALTERI MAPES [Distinc. I.
advertat uncle domus eorum ditantur, militum nepotes et iilii, quodque magis nequam videtur, multae dignse personee sine perso- natu pereunt.
De origine Cisterciensium. xxiiij.
Cistercienses * egressi sunt ab Anglia, vico qui Scireburna t di- citur. Ibi nigro militabant babitu sub abbate districto monachi plurimi ; qui cum eis arctius frena teneret, dispbcere coepit ali- quibus, de quorum numero quatuor a fuga non abstinentes Franciam omnis malitiei matrem petunt, circuierunt, associatis sibi debciarum sectatoribus, quales Francia prsecipue semper exibet ; etincircuitu suo victuaUum tandem tenuitatem incurrunt, poenaque penuriee castigati, quid agendum sit diu debberant. Reverti nolunt, sine qusestu vivere nequeunt. Quomodo queerant quo sit, placet eis tandem eremum sub preetextu religionis inhabitare, non cum Pauli vel Hylarionis | eremum in desertis LybiaB vel in inviis nigree montanae, non in cavernis et specubus ubi nemo nisi Deus, sed qui dominum hominem adorare statuunt, homines cum Deo
* The order of Citeaux, or of the Cis- not found elsewhere. The facts appear to
tercians, called afterwards White or Grey be correct : Stephen, who had the surname
monks, was founded in 1098, by Robert or patronymic of Harding, and who was
abbot of St. Michel de Tonnerre. A small one of the first settlers at Citeaux, and af-
number of monks who had established terwards their abbot, was an Englishman,
themselves in the forest of Colan, near the a monk of Sherburn in Dorsetshire, and
abbey just mentioned, in order to live so- perhaps at least part of his companions
litarily and abstemiously, prevailed upon may have been his countrymen. A long
him to put himself at their head, and he account of him, and the part he took in
led them thence first to the forest of Mo- the foundation, is given by William of
lesme, and then to Citeaux, at that time a Malmsbury, De Gest. Reg. lib. iv. p. 127.
wild and solitary spot, five leagues from Stephen is said to have been the composer
Dijon, in the diocese of Chalons. of the rule of the order. He was elected
t It is well known that Walter Mapes abbot in 1109. and his friend Giraldus Cambrensis bore a J St. Paul the Egyptian was the founder
great hatred to the Cistercian monks, who of the eremitic sect in the deserts of Egypt,
had become the richest order in England, in the third century. St. Hilarion in the
Mapes has preserved a scandalous story of fourth century laid the foundation of the
the origin of the order, which, I think, is ascetic establishments in Syria.
Cap. xxiv.] DE NUGIS CURIALIUM. 39
propitios habeant, non tamen proximos. Locum igitiir ad habi- taculum habilem eligunt, non inhabitalem sed inhabitatum, mun- dura, foecundum, responsalem frugibus, non ineptum seminibus, septum nemoribus, scaturientem fontibus, cornucopiam, locum ex- tra mundum in corde mundi, semotum ab hominibus hominum in medio, seculum scire volentes, a seculo sciri volentes, ut qui
fugit ad salices, et se cupit ante videri.* Portionem ergo vilem et despicabilem in medio magni nemoris a divite quodam optinent, multis innocentiee simultatibus, diutis- simis precibus, Deo singulis adjecto syllabis. Eruncant igitur et evellunt nemus, et radicitus a stirpe compellunt in planiciera, frutices in fruges, in sata salicta cogunt, vimina redigunt in vites, et ut illis libere vacuant occupationibus, detrahere forsitan aliquid oportet orationibus. Sedit dudum Maria quasi non miserens laborum Marthse ;t surgit in hiis ad sollicitudinem Martbse Maria clementior. Ordines alii media nocte surgunt ad confitendum Domino secundum psalmistam,;}: fessique post horam dormiunt ; hii vero sibi fortius et arctius im-perantes, post horam ad diem usque vigiliis et orationibus insistere statuerunt. Verumtamen post aliquantum temporis hoc eis difficile visum est, et quia tem- pore fuit mutare decretum, maluerunt horam mutare medifE noctis in antelucanum, ut synaxis una cum nocte finem habeat, ne quid in fraudem legis fiat. Alii surgunt ante Luciferum, isti potius ut,
Jam, lucis orto sidere, Deum precemur supplices,§
Completis lioris et missa coegrediuntur ad laborem. Placuit hiis quatuor arctior et angustior regula quam beati Basilii vel Benedicti : pelliciis abstinent, et lineis, et etiam stramineis, laneis absque tinctura contenti, tantoque corde recesserunt a
* Virgil, Eclog. III. 1. 65, super judicia justificationis tuse."
t Luc. X. 38. § The first lines of the hymn for Sun-
J An allusion to Psal. cxviii. 62. "Me- dayatprime in the common Romish church
dia nocte surgebam ad confitendum tibi, service.
40 GUALTERI MAPES [Distinc. I.
nigris monachis ut contrariam eoruin vestibus vestem albam habeant. Monachorum nemo carne vel sanguine vescebatur ante tempora Karoli magni, qui devotis optinuit a Leone papa * supplicationibus usum sanguinis cismontanis monachis, impe- trans eis oleum lardinumque, non haberent laurinum ut trans- montani. Licentiam banc isti non suscipientes antiquam dis- trictionem semite servant, ut ab esu carnium : si ut alieni porcos tamen ad milia multa nutriunt, bacones inde vendunt, forte non omnes : capita, tibias, pedes nee dant, nee vendunt, nee eji- ciunt; quo deveniant Deus scit. Similiter et de gallinis inter Dominum sit et ipsos, quibus abundant maxime.f Ecclesiarum possessiones devoverunt, et omnimodas injustas adeptiones, labore manuum suarum cum apostolo viventes, omni seclusa cupiditate ; sed ad tempus nescio quid proposuerunt, aut in botris promiserint, sed quicquid promiserint subsecutus est fructus, unde timemus arbores. In omnibus tunc se suppliciter et simpliciter habebant^ nihil avide, nihil proprie facientes, nulli negantes emulatim solatium, nulli facientes quod sibi nollunt fieri, nulli malum pro malo red- dentes, innocentiam ab infamia servantes, ita balsamum a luto ; eorum cuncti laudabant sabbata, fierique cupiebant ut iUi. Facti sunt igitur in populum multum nimis, et in domos aucti plurimas ; nomina enim domorum in se claudunt aliquid divinitatis oraculum, ut Casa-Dei, Vallis-Domini, Portus-salutis, Ascende-coelum, Mira- valhs, Lucerna, Clara- vaUis ; hinc ortus est Barnardus,t et lucere coepit inter alios imo super alios, ut Lucifer inter nocturna si- dera, vir eloquentiee promptse, qui bigas circumduci per civitates
* Pope Leo III., who occupied the papal chair from 795 to 816. t Nigellus Wircker says of the Cistercian monks, —
" Non comedent carnes, nisi cum permiserit abbas, PrEepositusve loci, de pietate sua. Et quia quadrupedum prohibet sua regula carnes.
Nee sinit his vesci pro gravitate sui, Quae volat aut currit semper cupiunt bipedalem, Non quia sit melior, sed quia rara magis."
X Bernard of Clairvaux.
Caji. xxiv.]
OE NUGIS ClIUIALIUM.
41
et castella faciebat, quatinus in eis credentes sibi deportaret in claustra. Per universes Gallise fines hie spiritu ferebatur, et quae per eum fiebant miracula Gaufridus Altisiodoro * scribebat, ipsi credite. Aderam in mensa bona3 Thomee tunc archiepiscopi Cantuariae ; f assidebant ipsi abbates albi duo, multa referentes viri pr£edicti, Barnardi scilicet, miracula, sumentes exordium inde quod ibi legebatur epistola Barnardi de condemnatione J magistri Petri, principis Nominalium, qui plus peccavit in dialectica quam in divina pagina ; nam in liac cum corde suo disseruit, in ilia contra cor laboravit, et multos in eosdem labores induxit. Legebatur epistola dompni Barnardi Claraevallensis abbatis ad Eugenium papam, qui suus fuerat monachus, quera illius ordinis nemo secutus est ad sedem illam. In epistola continebatur ilia, quod magister Petrus instar Goliee superbus esset, Ernaldus de Brixa § signifer ejus, et in hunc modum pessimum plurima hinc occasione sumpta laudabant abbates ilium Barnardum, et extollebant ad astra. Johannes ergo Planeta de magistro bono quod nolebat et
* Geoffrey of Auxerre (Galfridus Au- tisiodorensis) was first a disciple of Abelard, whom he quitted to become the follower and notary of Bernard of Clairvaux. He wrote the life of Bernard, and a book of his miracles, apparently the one here referred to : both these tracts are printed in the edition of the works of St. Bernard.
t Thomas of Canterbury was mui'dered on the 29th of December, 1170, and there- fore the incidents here related must have occurred more than seventeen years before the present book was written.
X This is the letter mentioned in the next note. We have here a curious in- stance of the practice of reading at dinner. It is ordered in most of the monastic and college statutes. The Magister Petrus CAMD. SOC.
here spoken of was of course Peter Abe- lard, the leader of the philosophical sect of the Nominalists.
§ The letter to which Mapes alludes is addressed to Pope Innocent II. and not to Eugenius. In speaking of Peter Abelard Bernard says, " Procedit Golias procero corpore nobili illo suo bellico apparatu circummunitus, antecedente quoque ejus armigero Arnaldo de Brixia." Bernard. Epist. clxxxix. col. 1547, iu the edition of his works published in 1632. Arnald of Brescia, one of the most zealous disciples of Abelard, who obtained so much popular influence as to drive the pope from Rome and keep possession of the city tea years, was burnt in 1155. Abelard died in 1142. Their opponent Bernard of Clairvaux died in 1153.
42 GUALTERI MAPES [Distinc. I.
dolebat audiens, " Unum," inquit, " in monte Pessulano vidi quod multi mirabantur miraculum ;" et rogatus ut diceret, ait, " Illi quern merito prsedicatis magnifico viro deemoniacus quidani ligatus in monte Pessulano preesentatus est, ut sanaret eum ; ipse super asinam magnam sedens imperavit inmundo spiritu, populo qui super venerat tenente silentium, et ait tandem, ' solvite vinc- tum, et sinite liberum.' Dsemoniacus auteni, cum se dimissum sensit, lapides in ipsum abbatem quocunque potuit misit, instan- ter fugientem persequens per vicos, donee licuit, etiam et a populo captus in ipsum semper oculos habebat, quia manus tenebantur." Displicuit autem hoc verbum archipreesuli, et ait Johanni quasi comminans, " Hfeccine sunt miracula tua ? " Tum Johannes, " Miraculum dignum memoria dicebant hoc qui tunc affuerunt, quod omnibus mitis et benivolus fuit arreptitius, et hypocritee soli molestus, et adhuc id mihi preesumptionis castigatio fuit." Duo similiter abbates albi de praedicto viro colloquebantur in prsesentia Gileberti Foliot, Londoniensis episcopi, comendantes eum ex vir- tute miraculorum ; evolutis autem multis, ait alter, " Cum vera sint quce de Barnardo dicuntur, vidi tamen aliquando quod ipsi gratia miraculorum defuit : vir quidam marchio Burgundies rogavit eum ut veniret et sanaret filium ejus; venimus et invenimus mortuum ; jussit igitur corpus deferri dompnus Barnardus in thalamum secre- tum, et ejectis omnibus incubuit super puerum, et oratione facta surrexit; puer autem non surrexit, jacebat enim mortuus." Tum ego, " Monachorum infelicissimus hie fuit ; nunquam enim audivi quod aliquis monachus super puerum incubuisset, quin statim post ipsum surrexisset puer." Erubuit abbas, et egressi sunt ut riderent plurimi. Publicatum est autem quod eidem prae- dicto Bernardo, post hunc gratise defectum, contigerit secundus, et famam ejus non secundans. Valterus comes Nemeriensis in Cartusia decessit, ibique sepultus est. Convolavit igitur dompnus Barnardus ad sepultum illud, et cum diutissime prostratus orasset, oravit eum prior ut pranderet, erat enimhora. Cui Barnardus, "Non recedam hinc, donee mihi loquatur frater Galterus;" et exclama-
Cap. xxiv.] DE NUGIS CURIALIUM. 43
vit voce magna dicens, " Galtere, veni foras." Galterus autem, quia non audivit vocem Jhesus, non habuit aures Lazari, et non venit. Quia superius Erualdus de Brixa se nostris intulit sermonihus, dicatur si placet quis fuerit, sicut audivimus a viro temporis illius, viro quidem magnifico multarumque literarum, Roberto de Burne- ham,* Hie Erualdus ab Eugenio papa post xVbaielardum inci- tatus, indefensus, et absens condemnatus est, non ex scripto sed ex praedicatione. Secundum sanguinis altitudinem erat Ernaldus nobilis et magnus, secundum literas maximus, secundum religio- nem primus, nihil sibi victus aut vestis indulgens nisi quod arctis- sima cogebat necessitas. Circuibat preedicans, non quce sua sed quae Dei sunt qucerens, et factus est omnibus amabilis et admira- bilis. Hie cum Romam venisset, venerati sunt Romani doctrinara ejus. Pervenit tandem ad curiam, et vidit mensas cardinalium vasis aureis et argenteis onustas et delicias ; in epistolis coram domino papa reprehendit eos modeste, sed moleste tulerunt, et ejecerunt eum foras ; qui rediens ad urbem, indefesse docere coepit. Conveniebant ad eum cives, et libenter eum audiebant. Factum est autem ut audirent de contemptu premiorum et mam- mone sermonem fecisse cardinalium in aures preesente domino papa prsedictum Ernaldum, et ipsum a cardinalibus ejectum. Congregati sunt ad curiam, et jurgati contra dominum papam et cardinales, dicentes Ernaldum virum bonum et justum, et ipsos avaros, injustos, et malos, et qui non essent lux mundi sed fsex, et in hunc modum, et vix continuerunt manus. Quo tumultu vix pacificato, missis ad imperatorem legatis, dominus papa denun- ciavit Ernaldum excoramunicatum et hsereticum, et non recesse- runt nuncii donee ipsum suspendi fecerunt.f
* I have not been able to find any ac- preaching and end of Arnald of Brescia,
count of this Robert de Burneham. The who seems to have been regarded with a
name of Burneham is not uncommon in favourable eye in England. It shows also
the earlier records. considerable liberality of sentiments in
t This is a remarkable account of the Walter Mapes.
44 GUALTERI MAPES [Distinc. I.
Incidentia magistri Gauteri Mahap de monachia. xxv. Monachi tam albi quam nigri, sicut nisus alaudam territam, ita prsedam suam agnoscunt, milites scilicet quos deplumare possunt, qui vel patrimoniorum suorum consumptores sunt^ vel compediti debitis. Hos alliciunt, et ad camineas suas a strepitu seorsum ab hospitibus caritatis, id est publicibus, longe deliciis affluenter exhibunt, blandissime precantur ut frequenter eos visitent, et hujus sibi spondent apparatus cotidianos et vultus semper hilares, jejunis ostendunt officinas, quoscunque possunt in eorum conspectu thesauros efFundunt monasterii quatinus videantur, et spem eis excitarint, defectus eorum supplere promittunt, ad altaria rapiunt, edocent quibus dicata, quot celebrationibus honorentur assidue ; fratres eos in capitulo constituunt, et orationum participes, modo dicunt, ut ait Virgilius,
In tectum si messis erit frigus in umbra.* Monachi nigri,t quo bonos habent Basilium et Benedictum auctores, nostris habent iiovos imitatores temporibus, qui et ordi- nem profiteantur eundem, et de suo quaedam arctiora ferventiores adjiciant, quos nos vel albos nominamus monachos vel grisos ;% nigri habent regulam, quod vilissimos induant suae provinciee pan- nos, et ex dispensatione pellicias agninas ; tamen albi ut qualem ovis gesserunt lanam textam habent, alieni coloris nesciam, et cum de pelliciis nigros derideant, plurimis et suavissimis abundant ad eequipollentiam tunicis, quod si non a tinctoribus rapiantur, fiant ad regum delicias et principum pretiosse scarletse. Nigri cum Maria secus pedes Domini verbum audiunt, nee ad sollicitudinem
* This line, which stands thus in the f The Benedictine monks.
MS., appears to be a corruption of Virgil, % The Cistercians were indiscriminately
" Ante focum, si frigus erit, si messis, in named white monks or grey monks. umbra." Eel. v. 1. 70.
Cap. XXV.] DE NUGIS CURIALIUM. 45
egredi licet ; albi cum ad pedes sedeant, ad laborem exeunt, ma- nibus agriculturam omnimodam exercentes propriis intra septa, mecanici extra, runcatores, opiliones, negotiatores, in singulis offi- ciosissimi; bubulcum non habent vel subulcum, nisi ex se, nee ad minimas et viles custodias vel opera feminarum, ut lactis et similium quenipiam propter converses suos admittunt ; ad omnes operas omnia sunt, unde impleta est terra possessione sua, cumque non debeant ex evangelio cogitare de crastino, tantam habent opum residentiam ex soUicitudine ut cum Noe possint archam ascendere securi, cui nihil spei relictum est extra. Ad unum se habent principium, scilicet abbatem Cisterciensem, cujus potestas est mutare pro voto quselibet. Cibos quibus ipsi abstinent hospitibus non apponunt, sed nee intra septa patiuntur inferri quod non dant ; signum est quod abstinent ut abundent, cum sit avaritise manus altera tenacitas. Boves et aratrum commodata suscipiunt, commodare sua non possunt. Causam suam meliorem facere licet deteriorem, nullatenus pupilli sunt, superioribus supplicant, vicinos molestant, proscribunt superatos, quicquid utilitatem promovet sub aliqua specie virtutum assistunt. Si de singulis quseras impos- turis, ratio tam probabiliter prsesto est, ut arguere possit videns evangelium falsi. Qui misericorditer eos in partem agri sui voca- verit, videtur eorum proximus, at expellitur. "Non facias alii quod tibi non vis fieri ;" hoc non timent, et multa in hunc modum. Solationes habent singulas ad singula, quas ipsi sciunt ; una tamen est universalis ad omnia, ad expediendam vim vel rapinam vel quicquid afFert cupiditas, aiunt, " Spoliamus -^gyptios, dicamus Hebrseos,'^ tanquam ipsi soli sint quos educat a tenebris Dominus. Breve nimis faciunt regnum Dei, si propter ipsos omnes delirant. Si quorum non meminerunt prophet£E, nee Dominus Jhesus nee apostoli, viam invenerunt ab ipsis intactam, aut cam nobis invidit Deus aut nescivit, aut ipsa prava actum. Pseudo-prophetas dicit Dominus * cavendos, qui veniunt in vesti mentis ovium, ut hii in-
* Matth. vii. 15.
46 GUALTERI MAPES [Distinc. I.
trinsecus sunt lupi rapaces, ut hii stantes in angulis platearum orant, ut hii dilatant philacteria, ut hii magnificant fimbrias ; nee diktat philacteria qui conversatur in ccelo et ait, " Mihi absit gloriari, nisi in cruce Domini nostri Jhesus Christi :" non gloriantvir in cruce Christi, qui cruciant aUos ut inde glorientur ; sed. valde philacteria dilatare videntur, qui se solos dicunt Hebreeos, et omnes alios ^Egyptios. Cum Pharisseis dicunt, " Non sumus ut CcEteri hominum,'^ sed non dicunt, " Decimas damus omnium quae possidemus.'^ Cum eo dicunt, "De singulis nobis, nee ut iste publi- canus," et nos dicimus, "Deus propitius esto nobis peccatoribus." Si superbiam exaudierit Deus et non respexit humilitatem, veri suntHebrsei, nos autem^Eg^^ptii; si verisunt Israeliteekaritatem ha- bent, Dei scilicet dilectionera et proximi ; si persequitur proximum, quomodo caritas Dei est in illo ? bipartita est unitas caritatis, indulsitque homini Deus et homo ut indivisibiliter utraque parte glorietur, et neutra possit sine altera placere. Nemo est qui non aliquo gaudeat beneficio alicujus hominis ; nemo igitur qui non habeat j^roximum. Quantumcunque igitur longe arceant qui eos susceperunt, eos tamen proximos habent, quos si oderunt, quo- modo Dominum diligunt ? Sed, ut aiunt, diligunt in Domino ; dili- gere autem in Domino diffiniunt velle salutem animse joroximi : cor- poris omne subsidium excludunt. Sic certe meos omnes inimicos diligo, quia videlicet dissolvantur et sint cum Christo. Neminem unquam tam crudeliter odi, quin morienti euncta dimitterem, inde seeurus dico, "Dimitte nobis debita nostra, sicut et nos di. de. nostris." Quia mecum odium cum inimico decedit, et omnia di- niitto, ut cupiam eum in sinu Abrahce gloriari. Ut illi prosequuntur et amant viscera claudere fratri dum eget, quid est ? nonne amplius est afflictum mortificare? Quomodo sedet in rapina cari- tas, quae non agit perperam? Quomodo manet in jactantia quae non inflatur? Quomodo sibi alienum appropriat violenter, quae non queerit qucB sua sunt ? Quomodo peculio studet, quae non est ambitiosa ? Quomodo a patriis arcet avara finibus incolas quae benigna est? Quomodo vicinum non patitur, qusc patiens
Cap. XXV.] DE NUGIS CURIALIUM. 47
est ? Si caritatem habent, uncle minus earn liospitantur, qui spolia- tam virtutibus suis earn introducunt. Si caritatem non habent, ut videtur, et avertat Deus ne sit, radice virtutum carent, et arescent ramusculi. Si vero habent ut videUcet sine benig- nitate sive patientia prtecipuis ahs suis penetrare coelos non poterit proprio depilata decore, quodque aUenum indicit cum dedecore reddet, ut revelentur ejus pudenda. Dicunt, " Do- mini est terra, nos soH fiUi altissimi,* et prseter nos non est qui dignus sit earn possidere ;" non dicunt, " Domine, non sum dignus vocari fihus tuus,t non sum dignus ut intres sub tectum meum ;" non dicunt, " Non sum dignus procumbens solvere c. c.;"t non dicunt quod digni habiti sunt pro nomine Jhesu con- tumeliam pati,§ sed omnia possidere. Non dicunt quod sint qui- bus dignus non est mvmdus, sed qui digni sunt mundo. Si paci- fici sunt, filii Dei sunt ; quomodo pacifici ? non video quod pax in rapina est. Si filii Dei sunt, et filii sunt ergo dii, " Quia ego dixi, dii estis, et filii excelsi omnes.'^H Certe Christianorum dii non sunt quos infestant, sed gentilium qui nos soli cum illi perse- cuntur, postquam Judsei per impotentiam cessaverunt. Discant ergo a propheta quid sint, qui ait,^ " Omnes dii gentium deemonia, Dominus autem ccelos fecit ;" in ilium credimus qui coelos fecit, quia non est deus volens iniquitatem, non est deus noster sicut deus eorum ; noster deus est Deus Abraham, Deus Ysaac, Deus Jacob, et non est deus recens ; at eorum novus est. Noster dicit, " Qui non reliquerit omnia propter me, non est me dig- nus;^^ deus eorum dicit, "qui non adquisierit omnia propter se, non est me dignus.'^ Noster dicit,** "Qui habet duas tunicas det non
* Luc. vi. 35. ibant gaudentes a conspectu concilii, quo-
f Luc. XV. 15, 21. niam digni habiti sunt pro nomine Jesu
X Marc. i. 7. Venit fortior me post contumeliam pati.
me, cujus non sum dignus procumbens || Psal. Ixxxi. 6.
solvere corrigiam calceamentorum ejus. ^ Psal. xcv. 5.
§ Act. Apost. V. 41. Et illi quidem ** Luc. iii. 11.
43 GUALTERI MAI'ES [Distinc. I.
habenti;" deus eorum, '• si non habes duas tunicas aufer habenti." Noster,* "Beatus qui intelligit super egenum et pauperem;" eorum, "Beatus qui fecerit egenum et pauperem." Noster ait,t "Ne gra- ventur corda vestra, attendite, curis hujus seculi, ne superveniat in vos repentinus dies ; " eorum dicit, " Attendite ne graventur mar- supia vestra per curas hujus seculi, ne superveniat in vos quasi viator egestas/' Noster dicit, J "Nemo potest servire Deo et mam- mona ;" eorum dicit, " Nemo potest servire Deo sine mammone." Multa videtur inter eos controversia hujusmodi quam nemo potuit exequi. Habent in prteceptis ut loca deserta incolant, quae scilicet vel invenerint talia vel fecerint ; unde fit ut in quamcunque par- tem vocaveris eos, hominum frequentiam sequuntur, et earn in brevi potenter in solitudinem redigunt, etsi
nou recte faciunt quocumque modo rem,§
et a non justo domino contra quamlibet reclamationem orphano- rum, viduarum, religiosorum, datos agros gratanter ingrediuntur ; non quomodo eos adipiscantur sed quomodo retinere valeant sol- liciti, et quia parochianos regere non habent secundum regulam, eradicant villas, ecclesias, parochianos ejiciunt, evertunt altaria Dei, serere non abhorrent, et ad viam vomeris omnia complanare, ut si videas quse videras, dicere possis,
Nunc seges est ubi Troja fuit. ||
Et,ut soli sint, solitudinem faciunt; et cum non liceat eis proprios habere parochianos, licet eis alienos disperdere ; servare non per- mittit regula, destruere prsecipit. Omnis invasor aliquo modo miseretur et parcit ; aut enim sibi detinet quod invadit et servat,
* Psal. xl, 2. Beatus qui intelligit su- § Horat. Epist. lib. I. ep. i. 65.
per egenum et pauperem : in die mala li- " Isne tibi melius suadet, qui rem fa- berabit eum Dominus. cias, rem.
f Luc. xxi. 34. Attendite autemvobis, Si possis recte; si non, quocumque ne forte graventur corda vestra in crapula modo rem."
et ebrietate et curis hujus vitse, et super- || Ovid. Epist. i. 53. veniat in vos repentina dies ilia. " Jam seges est ubi Troja fuit."
X Matth. vi. 24.
Cap. XXV.] DE NUGIS CURIALHTM. 49
aut spoliatum relinquit ad aliquem incolarum spem redeuntium ; isti soUicite procurant ne unquam revertantur. Si seevissimus ignem immiserit preedo, ferrum extat et n*n(?) et retroeuntibusarva; quod caumate perit, quod involvit elimio, quod aer corripit, aliquos do- minis conservat usus ; sola hujus religionis nihil linquit incursio. Si obtinuerit rex a rege vel dolo vel bello regnum, quantumcunque tyrannus sit, coloni residunt, non facit exterminium, propriis licet in finibus aliqua frui laetitia, mortemque tyranni vel aliam ab afflictione redemptionem intra terminos prasstolari possunt lon- ganimes a Deo; quos liorum apprehendit invasio, exilium sibi sciant imminere perpetuum. Alias aliqui certis ex causis depor- tantur, hii sumtam prsescribunt oranes, unde fit ut ex valitudine vel senectute debiles defectu victualium eo citius labantur quo eis fulcimenti minus relinquitur ; deserimus enim, et quocunque vocat esca jejunos parentibus et vicinis relictis, passim sequuntur qui possunt, in omne praecipitium irruunt, nee ullum mortis incursum metuit famis angustia. Quidam in rapinis, quidam in furtis adun- cantj et quoniam ab serumnis desperant eripi, spreta vita, parvipen- dunt quicquid inflixeris, et mortem ultro provocant in ingluviem, quod eos in omnes diu decursit injurias, lucemque libenter exuunt quam totam fecit amaris poenis pessimam penuria. Quam enormis, quam sseva, quam diabolica pestis inedia ! quam crudelis, quam abhominalis, quam detestabilis districtio ! quee sive tam Christianos in hunc inducit carcerem Dacianus, et vero dispensant mitius, et quantum brevitas passionis cujus evaditur quam diu- turna pressurarum agmina, tantum eorum videtur misericordior austeritas quam quee facit inopiam, quae nihil verecundiee retinet, nihil habet virtutis, qute sceleribus horret, squaHda vitiis est, sem- per in Dominum irreverens, in omne decus infrunita crudescit ; quee galeas piratis instruit, furibus foedat urbes, lucos armat latro- nibus, mutat agnas in lupas, in lupanar cogit a thalamis ; quae cum in ipsa omnia sint reperta suppliciorum genera, plures habet inju- rias quam ultiones justitia, plures offensas quam ilia fulmina, plura signa quam ilia sagittas. Deus bone ! quomodo filii tui sunt, qui
CAMD. SOC, II
50 GUALTERI MAPES [Distinc. I.
gignunt hsec in filiabus tuis et filiis lucis, possessiones, patrimo- nia, monasteriorum, ecclesiarum ab seterno fore possessa, et juste obtenta, diripiunt, suum dicunt proprium, cum eis debeant esse cum omnibus Christianis omnia communia. Romani mihi lau- dant auctoritatem, cui largi fuerunt, ut privigilium referrent ava- ritise ; junior fui, etenim senui,* et non vidi pauperem referre pri- vilegium, nee semen ejus contra jus commune singulariter impe- trare, quia in quorum manibus iniquitates sunt, dextera eorum repleta est muneribus, et quia,
Si nihil attuleris, ibis, Homere, foras. Dominum aiunt omnium ecclesiarum papam, et ipsi licere ut evellat et destruat, eedificet et plantet ; justos autem se ab ipso rapinje possessores asserunt : banc alias si ratio est vidi rationem. Negabant principes Lemovicis domino suo Anglorum regi justas pensiones et servitia debita. Rex autem exercitum induxit, omnia vastari jubens. Parcebant aliqui ex caritate pauperibus ; alii vero quibus placebat iniquitas depreedabant omnia, dicentes, " Non est rapina, non est violentia, pax est et obedientia quod facimus : domini regis est terra, nos ejus operarii ; merces nostra est hsec : indigni sunt bii qui regi contradicunt in juste, nos autem digni qui prae- ceptis ejus insudamus." Nunquid non lieec eorum vox qui deci- mas auferunt, qui se dicunt Hebreeos, nos autem ^gyptios, se filios lucis, nos tenebrarum ? Nos certe flendo confitemur, nos omnibus indignos bonis, et scientes quia magister noster cum pub- licanis et peccatoribus manducat, et non venit vocare justos sed peccatores,t poenitemus, et veniam ab ipso precamur. Cum ergo non liceat ethnicis inferre violentiam, vel etiam ad fidem cogere, quomodo quos Deus suscipit spernendi sunt et spoliandi ? Cor contritum et humiliatum Deus noster non despicit,J qui et sua
* Psalm xxxvi. 25. Junior fui, etenim f Luc. v. 32. Non veni vocare justos, senui, et non vidi justum derelictum, nee sed peccatores ad poenitentiam. semen ejus quserens panem. + Psalm i. 19.
Cap. XXV.] DE NUGIS CURIALIUM. 51
gratia dicit gaudium est super uno peccatore poenitentiam agente quam super nonaginta novem justis* qui non indigunt penitentia. Ita noster peccatores notat, et recipit; isti contemnunt etejiciunt; ille qui adipsum venit non ejicit foras, isti venientes avertunt. De istis ait Veritas, a fructibus eoruni cognoscetis ; f eos audiamus, fructus eorum bonos, primum pauperibus habent manus apertas, ac parte dispergunt quidem et dant, sed non reficiunt^, quia singuli modicum quid accipiunt, et cum neque secundum suam dicunt abundantiam neque secundum pauperura indigentiam, sinistra dare videntur, non dextra ; sed cum, ut omnia vere nihil sophistice fa- ciant, nullatenus sequabunt Domino quod abstulerunt, quia vel nullus est vel pauci sunt eorum conventus, qui non plures fecerint egenos, quam exhibeant hospitales invicem, id est, inter se sum- mi ratione possunt esse, sed non nobis, Domine Deus noster, non nobis his. duos timore potestatis vel envangendos (?) suscipiunt, toto splendore popinte propitiantur, tota vultus et verborum adest laetitia, ipsis eorum tam benigne tam misericorditer apertus est sinus, tam simpliciter tam idiotice cuncta profusa, credas angelos esse non homines, et in abcessu tuo miraberis laudes eorum. Nos autem ^gyptii et vagi, qui pro Deo solo suscipimur, nihil nisi caritatem allegantes, illuc ultra non revertimur, dum alias aliquse patuerint portse vel bursee, qui respondere possit post hymnos vespertinos neminem nostrum aut vocant aut trahunt aut hospi- tium patiuntur ingredi, cum post longas dietas magis eo tempore quies optetur et refectio, sitque repulsa molestior. De vestibus eorum et cibo et labore diuturno dicunt, quibus ipsi boni sunt, qui nihil eis mali facere possunt, quod vestes non sufficiunt ad frigus nee cibus ad esuriem, labor autem immensus ; et inde mihi faciunt argumentum quod cupidi non sunt, quia sibi ad nullas deli- cias acquisita perveniunt. O quam facilis ad hoc responsio ! foene- ratores et quicunque avaritise deserviunt, nonne parcissime se vestiunt et viliter exhibent? et thesauris incumbunt morientes
* Luc. XV. 7. t Matth. vii. 16.
52 GUALTERI MAPES [Distiiic. I.
avari ; non congregant ut delicientur sed delectentur, non ut utantur sed conservent. Si de labore, de frigore^ de cibo con- tendas, Walenses in omnibus hiis gravius affligunt ; isti multas habent tunicas, illi nuUam ; isti pellicias non habent, nee illi ; isti non utuntur lino, nee illi lana, preeterquam in oertis palliolis et simplicibus ; isti calceos habent et caligas, illi nudis pedibus et tibiis incedunt ; isti non vescuntur carne, nee illi pane ; isti dant eleemosinam, illi non habent cui dent ; cum sint apud eos cibi communes, nemo inter eos cibum petit, sed sine prohibitione sumit ; illi tamen inverecundius et manifestiore vi captivant et interficiunt homines, quam isti ; illi semper in tabernaculis stant sub divo, isti domibus eburneis delectantur. Et in hac distric- tione vestium de femoralibus* admirandum duco, quod eis uti oportet in altaris obsequio, et cum inde recesserint deponuntur ; sacrarum vestium hsec est dignitas, hsec autem sacra non est, nee inter sacerdotalia vel levitica computatur, aut benedicitur ; typica vero est et pudenda contegit, venerisque secreta signare videtur et castigare ne prodeantur. Cur ab illo abstinendum sit quidarn mihi rationem dedit, ut scilicet circa loca ilia frigeant, ne prosiliat ardor vel fiat impetus in incestum. Absit hoc ! decurtentur in- teriores a zona limite, manente superina, et non decalventur a veste venerabili et ab omni alias approbata religione loca celanda. Meus rex Henricus secundus nuper ut ei mos est totam illam infi- nitatem militum et clericorum suorum prfficedens, cum domino Rerico monacho magno et honesto viro verbum faciebat, erat- que eis ventus nimis, et ecce monachus albus in vico pedes nego- ciebatur, respiciensque divertere properabat, offendit ad lapidem, nee portabatur ab angelis tunc, et coram pedibus equi regii cor-
* The Cistercians wore no breeches, a tributed to Walter Mapes, perhaps our
circumstance which afforded a frequent author himself, says (p. 56),
subject of ridicule to the satirists of the " Carent femoralibus partes turpiores,
twelfth and thirteenth centuries. The Veneris ut usibus sint paratiores,
writer of a piece printed in the Poems at- Castitatis legibus absolutiores."
Cap. XXV.] DE NUGIS CURIALIUM. 53
ruit; ventus autem vestes ejus in collum propulit, ut clomini reo-is et Rerici oculis invitis manifesta iieret misera Veritas pudendorum.* Rex, ut omnis facetiae thesaurus, dissimulans vultum avertit, et tacuit. Rericus autem intulit secreto, " Maledicta religio quee de- velat anum !" Ego verbum audivi, et dolui, quod derisa est sanc- titas, licet ventus non injuste in loca sibi concessa impegerit. Verumtamen si tibi peccas et vestis aspera gravisque labor, qualia describunt heec singula, modum carni suae ponere non possunt, de- sideraturque ventus pro freno Veneri, bonum est ut braccis careant et insufflentur. Scio quod caro nostra, mundana scilicet non coelestis, tantis non eget ad hsec bella clipeis, quia sine Cerere et Baccho nostra friget Venus ; sed forsitan fortior in eos insurgit hostis, quos firmius novit clausos. Monachus tamen qui cecidit honestius surrexisset, si corporaliter clausus fuisset.
Oblivisci non possum quod Hebraei sunt et nos ^gyptii.J In uno certe sumus ^Egyptii, quod spoliamur ; illi tamen sponte qui sua crediderunt, nos inviti qui scientes et prudentes rapinam pati- mur. Sed illi sunt in multis Hebreei, qui spoliando ut in ^gypto, qui jurgando ut ad petram Oreb, et alias ad aquas contritionis, qui cupiendo, ut contra prseceptum Moysi de gomor non servando in crastinum, qui virum justum Ur suffocando sputis, in multis aliis modis, num per quadraginta dictum est eis annos semper hi errant corde. Tangamus insuper Hebreeorum de gestis aliqua, multis tamen omissis ex amaris annalibus ; omittamus de arbore quee terminus erat agrorum suorum longe ablata de nocte super
* Nigellus Wireker, satirizing the Cis- Numquid de reliquo monachus albus tercian monks, seems to allude to some ero ?
such incident as this : — Dispensare tamen mecum poterunt et Ergo quid facerem, veniens si ventus ab oportet,
austro Ne pila quam porto sit manifesta foro.
Nudaret subito posteriora mea ? t Mapes appears to allude to some affair
Quod si contingat mea nuda pudenda vi- of his time in which the Cistercian monks
deri, had spoken in Uiese terms.
54 GUALTERI MAPES [Distinc. I.
agros vicini sui, ^gyptii militis, apud Cukewald, quam referri fecit Rogerus Eboracensis archiepiscopus.* Ne fiat etiam de prato mentio alterius ^gyptii, quod ab Hebreeis ante rorem sero- tinum sale respersum est, et arietibus immissis radicitus avulsum de iiocte per appetitum salis, et pluribus annis in sterilitatem coac- tum, donee eis venderetur. Et quod ejusdem loci fratres Hebraei in Ponutino, proximum sibi agrum una nocte manu magna et bigis multis leetamine consperserunt, etin crastino^gyptium admirantem qviod eorum tot carucee suum ab seterno campum usurpassent deri- serunt quasi vesanum, qui fratrum Hebraeorum agrum quem tot diebus tot laboribus excoluerant suum diceret, cum nunquam antea calumniam intulisset, verisimilitudinem habeant, et eo se tutos interventu fecerunt albini coram omnium judice, donee heeres militis ab ira furia invectus eos omnes cum domibus suis ultus est incendio. Sileamus etiam de carta duplici verbis eisdem, et de jugeribus eisdem, a fatuo cancellario sine domini conscientia fraudulentur obtenta, tan quam in subsidium alterius amissse mutu- averunt pro eis alia, sed ab eodem domino, alteram quia reddide- runt cartarum altera retenta, venditore autem vel mutuatore mortuo pristinos repetierunt ab hserede per cartam residuam agros, et coram domino rege nostro convicti, confusi ut solent, id est joculantes unde flendum esset, recesserunt a rege, dimissi pro Deo contra Deum. Preetermittendum etiam est, quod apud Neth f inventi sunt liabentes cartam comitis Guillelmi Gloecestrise X sexdecim acrarum, post traditionem cartee aucto numero ad cen-
* Roger was archbishop of York from f Neath, in Glamorganshire. There
1154 to 1181, and is described by William was a Cistercian abbey at this place, the
of Newbury, Hist. lib. iii. c. 5, as a great walls of which still remain,
enemy of the monks, and therefore the + William, son and successor of the
monkish writers generally speak ill of him. Robert earl of Gloucester who made so
See the long account of this prelate given much figure in the reign of Stephen. He
by the historian just quoted, and also the is enumerated among the benefactors of
notice in Godwin, de Episc. the abbey of Neath.
Cap. XXV.] DE NUGIS CURTALIUM. f).")
turn. Horum non sit memoria, quia doli faceti sunt, et ut ipsi dabunt bonae intentionis opera, non enim hoc faciunt ut aliis noceant, sed ut sibi prosint. Cum tamen omniljus modis yEgyptii spoliandi sint, hoec certe venalia sunt in respectu, qute sine san- guine recitari videntur, et minus horrent ; sed in virgulto Wlan- stine suspenderunt -^gyptium, et imitatores Moysi absconde- runt in sabulo : irrepserat ad pom a miser ut sedaret famem, et invenit requiem seternam ab ea per manus fratrum. Hoc a pos- teris eorum non est celandum, quatinus abhorreant et temperent a tahbus, si viderint expedire. Vicinum habebant fratres Hebraei mihtem ^gyptium, et in parte agri sui considerant, quem tamen nee prece nee pretio possent amovere ; misso proditore ad militem sub specie hospitis pro Christo, ab ipso intromissi de nocte peplati cum gladiis et fustibus, irruerunt ^Egyptium, quem cum Uberis et famiha tota prreter uxorem suam, quam ipse defendit cum fiUo lactente dum stare datum est ut evaderent, interfecerunt. Ilia fugit ad patruum suum, iter unius diei, qui vicinis et paren- tibus ascitis die tertia venit ad locum, in quo frequenter cum amicis convenerat, et ubi scierant jedificia, sepes, et arbores magnas. planissimum invenit et bene aratum campum, et nullam rei humanee apparentiam, et non vestigia quia non erant; sed suspicio- nem secutus, ingressus violenter portam, quae non ultro aperta est eis, vidit arbores radicitus avulsas in magna frusta concisas, et quod ante crediderat sciens judices detulit. Uxor autem ^gyptii plures ex Hebrseis ex nomine designavit, ipsumque prsesertim laicum qui domum aperuerat. Hie a judicibus apprehensus, lege deperitus aquae, confessusque praedicta, Hebroeos qui hoc fecerant expressius nominavit, adjiciens quod ipsum hoc pacto ab omnibus pactis praeteritis in illo praesenti et omnibus futuris absolvissent, et ipsum de caetero nee aqua nee igne nee armis perire posse con- stanter jurassent. Suspensus ergo infelix pocnas omnium tulit, et ipsi domini regis Henrici arbitrio pro reverentia Christi manere jubentur illaesi. Hebraii quidem de Belanda* haec fecerunt.
* Byland Abbey, in Yorkshire.
56 GUALTERI MAPES [Distinc. I.
Hebrsei Pontiniaci* multos fecerant ex magnis porcis bacones, quos alio nomine petasones dicimus, venditosque ut depositum habuerunt penes se donee reverti possent mercatores bigis adduc- tis ut abducerentur. Redeuntes vero cum bigis eosdem et eorun- dem invenerunt petasonum acervos, et numerum sanum^ sed quos pinguissimos deposuerant macros mirati sunt et pellem habentem ossibus. Comitem igitur Nevernensem, cujus ibi gladius est, adeunt, qui veniens a pastore quodam didicit quod Hebrsei com- presserant in torculari bacones usque ad emissionem totius ex lardo sanguinis, et in doliis novis signaverant, in quibus nondum quicquam vini positum fuerat. Deprehensa est hoc Veritas coram abbate fratribusque inclusis; erubuit comes et abhorruerunt sui modo :
Die aliquem, sodes hie Quintiliane, eolorem : Hseremus.f
Dicant ipsi ; dompnus abbas intulit, ^' Nihil ad nos interiores, totum hoc sine nostra factum est conscientia; idiotse forinseci per ignorantiam deliquerunt, et vapulabunt/' Ecce quam decen- ter excusati sunt. Certe non nobis ignorantia videtur hoc actum, sed raulta mali scientia, et idiota maledictus ad mala procli- vior. Excusatione tamen prsedicta se tuentur claustrales de negotiis qui foris prodigaliter fiunt, inponuntque fratribus qui sine ipsis nihil possunt facere. Videant igitur abbates casum Ely, qui filios non corripiunt nee corrigunt, sed silentio consen- tiunt, et consensu incitare videntur. Similiter in omnibus prsedo- num castris fit, quia quidam domi resident, quidam in prfeda abeunt, sed non mentitur David qui justo judicio diffinit, quod aequa est pars descendentis in preelium et remanentis ad sarcinas.^ Vi nunquid licet claustralibus clausis oculis exiberi, et si balatum audierint heedi, nonne cum Tobia dicendum est, vide ne furtivus
* Pontigny, a Cistercian abbey ia f 1 Reg. (1. Sam.) xxx. 24. ^qua enim
France, in the diocese of Auxerre. pars erit descendentis ad prselium et rema-
t Juvenal. Sat. vi. line 280. The MS. nentis ad sarcinas, et similiter divident. reads corruptly, Die sodes aliquem, die.
Cap. XXV.] DE NUGIS CtJRIALIUM. 57
sit.* At certenati non fuerunt in claustro, reminiscantur eorum
quae viderunt extra. Nonne videtur ecclesia praeda monasterii sui ?
Nunquid ergo claustrum ingressi sunt an castrum ? Cum pro-
hibeat regula ecclesias possidere, jura prsesentationum ab advo-
catis obtinent, et immisso vicario non ecclesias possident sed
pensiones annuas. Videant ipsi ne legi fraus fiat. Sed nos eis
custodes nostri vendiderunt ; ideo silendum arbitror, ne sujier do-
lorem vulnerum addam, apponens iniquitatem super iniquitatem.
Oi (?) fecerunt jam hunc Hebraei libellum, et mereligionis persecu-
torem dicunt ; vitia reprehendo non mores, professores falsos non
ordinem bene institutum. dui carnem affligunt ut castigent Vene-
rem, qui pascunt pauperes ut propitietur eis Deus, qui media
nocte surgunt ut confiteantur, non culpo ; sed qui omnem
omni studio lucri viam inveniunt et sequuntur, qui omnem
avaritiae portam aperiunt et ingrediuntur, qui nullam excogitant
emolumenti ssevitiam qua non exequuntur. Haec sunt quae nos
odisse decet, et ex horum sensu ducimur in querelam. Minis-
tros talium horremus et arguimus, utcumque ut ipsi non inve-
niantur in hiis. Video me jam illis factum in detractationem in
fabulam, ut Cluvieno me compareut poetae,t creta et carbone uso,J
insipido et idiotae scriptori. Hie ego sum certe; sed dum milii
de malitia carmen est carbone quidem et creta dignum, etiam
idiota sum, non adinvenio, non adulor, et insipidus, quia sal in
fcetore non proficit. Ineptum me fateor et insulsum poetam, at
non falsigraphum. Non enim mentitur qui recitat, sed qui
fingit ; ego autem de hiis, id est de Hebraeis, quod scio et quod
ecclesia flet, quodque frequenter audio, loquor, nee inexpertus,§
et si non resipuerint praedicabuntur super tecta quae nunc in aura
latitant.^ Sed ut convertat in eos Dominus adversarium fortem, et
* Tobias, ii. 21. printed in the Appendix to the Introduc-
f Juvenal. Sat. i. 80. tion to the " Poems" attributed to him,
+ Conf. Horat. Sat. lib. ii, iii. 246. p. xxxi.
Pers. Sat. v. 108. ^ Matth. x. 27. Quod in aure auditis,
§ See what Giraldus says of Mapes' predicate super tecta. dealings with the Cistercians, in the pieces
CAMD. SOC. I
5» GUALTERI MAPES [Distinc. I.
mutet contumeliae vasa in misericordiee habitacula, ut ipsi videant se certius, et se tan to rainores eestiment coram justo et magno, quanto magis ipsi contritos et humiles deriserunt, et hos religionis cultus novitas adinvenit.
Recajntulatio Grandimontensium. xxvj.
Est etiam alia, ut supradictus est, Grandimontensium secta, quse a quodam Stephano sumpsit exordium, qui regulas suas ex Evangelio scripsit, omnem exterminans avaritiam. Unum habent priorem presbyterum, qui domi perpetuus est, qui nulla ratione septum egreditur, nulla prout alicujus vocatione pra3moveri votis, omnibus a subditis timetur, et quee non vidit aut videbit pro vote moderatur. Clerici semper inclusi sunt, cum Maria delectentur, quia non datur egredi ; laici respondent hospitibus ; oblata non, exacta suscipiunt, et gratanter erogant, officia domus et negotia pro- curant; et cum in omnibus videantur domini, dispensatores et servi sunt interiorum, quoniam eis administrant omnia, ut nihil eos movere possit alicujus indulgentiee sollicitudo extra primam inda- ginem. Nihil operis faciunt, nullum suscipiunt ad habitationem locum, nee in aliqua residentiam faciunt parochia, sine plena me- tropolitani aut archidiaconi licentia, firmata etiam prius cum paro-
chiali presbytero stipulatione de anima pro decimis et ob-
ventionibus loci suscipienda. Animalia non habent, exceptis apibus ; illas autem concessit Stephanus quia .... non artem pa- bula et fructus eorum simul et semel publice percipitur. Nihil ex eis avaritia singularitatis expecti nee decor alluit possessorem. Cum magister autem eos ad negotium evocat, duo simul aut plures exeunt, et in eis nemo solivagus quia ne soli si ceciderint non habent sublevantem. Omni petenti manum aperiunt ; cum cibus non superest, per diem unum esuriunt, et ei dicunt cujus est orbis. Si autem non eos audierit, egrediuntur in crastino duo, nunciant- que pontifici fratrum esuriem. Si vero nee ille, jejunant donee eos Dominus per aUquem visitaverit. Conservationem interius arcanam tenent, precter episcopum et summos principes non ad- mittunt quempiam. Hii autem nihil inde pra^dicant despicabile.
Cap. xxvi,— xsviii.] DE NUGIS CURIALIUM. 59
Noster doraiiius, id est, rex Henricus secundus, cui unde revelant omnia caritatis intuitu eis est tarn profuse munificus, ut nusquara egeant actum, et ad hos ostendit avaritia digitum et a tactu non temporat. Nuper etenim providerunt ut habeant in singulis pro- pinquis civitatibus singulos cives, qui sibi vestes et victualia pro- curent ex acceptis muneribus, ipsisque meruerunt omnem a prin- cipibus immunitatem ; unde fit ut aiunt quatinus ipsis se multi proecipui cum suis oiferant et accipiantur, eestimoque timendum ne post hoc fiat aliquid : jam enim intersunt colloquiis regumque ne- gotia tractant.
De origine Si7nplmffham. xxvii.
Magister Gillebertus de Simplingeham,* qui adhuc superest, licet ex senio Ccecus, centennis enim aut eo amplius est, novum instituit religionis cultum, qui primo meruit ab Eugenio papa confirmari, canonicos scilicet regulares et muro interposito mo- niales, ne videant vel videantur mares ab illis. Nullam habent in- vicem accessum, nisi in necessitate mittendi viatici. Fit autem hoc per fenestram cautissime preeparatam, multis prsesentibus. Multas jam optinent mansiones ; at Angliam non sunt egressi. Nihil adhuc inde sinistrum auditur, sed timor est ; t frequenter enim fraudes Veneris muros Minervee penetrant, nee est earum sine consensu congressio.
Item, recapitulatio Carthusiensiwn. xxviii. Iterum, est alius modus, ut preedictum est, in Grisevold repertus. Uno decem presbyteri et prior commanent, sed di
lano ivisi
* This is a curious notice of Gilbert of t The juxtaposition of the two sexes Sempringham, the founder of one of the was, however, a subject of much scandal most remarkable orders of monks in Eng- afterwards. See my Political Songs (Cam- land. This foundation took place in the den Society Publication), p. 138, and the troubled reign of Stephen. Gilbert died account of this order in the satirical poem at a very advanced age, in 1189. of Nigellus Wireker.
60 GUALTERI MAPES [Distinc. I.
cellulis, quorum conversatio notissima est; et cum omnibus modis hcEC tempera Dominum attrahere contendant, minus nobis adesse videtur quam cum de corde simplici sine vestium aut cultus arti- ficio petebatur. Sicut enim cordium scrutator est non pannorum, sic animi bene dispositi amator est non vestimenti. Non ergo nos contemnant qui vilil)us vestiuntur, quia qui capi non potuit in sermone non decipietur. Rex noster Henricus secundus, cujus potestatem totus fere timet orbis, preciocissime semper redimitus ut decet^ non apponit supei-bire nee aliquid altum sapere prsesumit, nee unquam elatione aliqua lingua ejus intumescit, nee se supra hominem magnificat, sed quae foris apparet in veste semper est in ore munditia. Cum sit ei nemo par hodie vel similis, conterap- tibilem se magis fatetur quam contemptorem faciat.
De quadam secta hcereticorum. xxix.
Rex noster etiam Henricus secundus ab omnibus terris suis arcet heereseos novee damnosissimam sectam, quae scilicet ore confitentur de Christo quicquid et nos, sed factis multorum mi- lium turmis, quas Ruttas vocant, armati penitus a vertice ad plantas corio, calibe, fustibus, et ferro, monasteria, villas, urbes in favillas redigunt, adulteria violenter et sine delectu perpetrant, pleno corde dicentes, Non est Deus.* Heec autem orta est in Brebannio, unde dicitur Brebeazonum ; t nam in primo latrunculi egressi legem sibi fecerunt, omnino contra legem, et associati sunt eis propter seditionem fugitivi, clerici falsi, monachi evasi, et
* Ps. xiii, 1. " Dixit insipiens in corde Gu^raud, in the Biblioth&que de I'Ecole
suo, Non est Deus." des Chartes, vol. iii. p. 123. Jacobus de
t These were rather a horde of plun- Vitriaco, Hist. Occid. cap. VII. describes
derers and robbers than a religious sect: them as, " Brabantios, viros sanguinum,
as Mapes says, they had no religion at all. incendiarios, Rutarios, et raptores ;" and
They are better known by the general term the anonymous Vita Lud. VII. speaks of
of Routiers, and play a very active part in William count of Chalon as " infinitos
the history of the latter half of the twelfth prsedones, vulgo dictos Brabantiones, qui
century. See the excellent article on the nee Deum diligunt, nee viam veritatis cog-
Routiers of the twelftla century, by M. noscere volunt, colligens."
Cap. xxix. XXX.] DE NUGIS CURTALIUM. 61
quicumqueDeumaliquomodo derelinquunt horrendis eorum adha^- rent coetibus. Multiplicati sunt jam super omnem numerum, maluerunt quia phalanges Leviathan, ut tuti resideant aut errent per provincias et regna cum odio Dei et hominum.
De quadam alia secta eorundem. xxx. Est etiam alia vetus heeresis de novo supra modum propagata, ducens originem ex his qui Dominiim loquentem de carne sua co- medenda et sanguine bibendo dereliquerunt, dicentes, Durus hie sermo; et abeuntes retro, dicti sunt Publicani vel Paterini.* La- tuerunt autem a diebus dominicee passionis inter Christianos pas- sim, erantque, primo quidem unicas habebant in villis quas inha- bitabant domos, et undecunque venissent singuli domos suas in fumo. Noscebant ut aiunt Evangelium Johannis. Non accipiunt de corpore Christi et sanguine, pane benedicto nos derident. Viri et feminse cohabitant, nee apparent inde filii vel filise. Resipue- runt autem raulti, reversique ad fidem enarrant quod circa primam noctis vigiliam, clausis eorum januis, hostiis, et fenestris, expec- tantes in singulis sinagogis suis singulse sedeant in silentio familice, descenditque per funem appensum in medio miraj magnitudinis murelegus niger, quem cum viderint luminibus extinctis hymnos non decantant, non distincte dicunt, sed ruminant assertis denti- bus, acceduntque ubi dominum suum viderint palpantes, inven- tumque deosculantur quisque secundum quod ampliore fervet insania humilius, quidam pedes, plurimi sub cauda, plerique pu-
* The name Publicani, Poplicani, or teenth century, in his Tournament of An-
Populicani (said to be a corruption of tichrist, says, Pauliciani), was given to a sect of heretics " De Biois et de Tolousain,
which arose in France during the eleventh Et de Painne et de Mielan,
and twelfth centuries, and which is said to I ot milliers et ne sai quans
have been strongly infected with the doc- De bougres et de impelicam."
trines of the Manichteans. They are men- The Paterini were, apparently, by origin
tioned in several of the old writers ; and at least, a diiferent sect : but this name
the name became in French a common was also in the sequel given to various
term for a heretic. Huon de Berti, a sects, and we even find it applied to the
French writer of the beginning of the thir- Waldenses.
62 GUALTERI MAPES [Distinc, I.
denda, et quasi a loco foetoris accepta licentia pruriginis, quisque sibi proximiini aut proximam arripit^ comniiscenturque quantum quisque ludibrium extendere prsevalet.* Dicunt etiam magistri docentque novitios caritatem esse perfectam agere vel pati quod desideraverit et petierit frater aut soror, extinguere scilicet invicem ardentes, et a patiendo Paterini dicuntur. In Anglia nondum venerunt nisi sedecim, qui preecepto regis Henrici secundi adusti et virgis ctesi disparuerunt in Normanniam. Apparent nee in Britan- nia ; in Andegavia multi sunt, sed in Aquitania et Burgundia super- abundant jam ad omnem infinitatem. Aiunt etiam comjDatriotee sui, quod convivas suos in aliquo ferculorum suorum capiunt, et fue- rint ut ipsi, quos scilicet praedicationibus occultis quas vulgo faciunt attemptare non audent. Unde contigit quod mihi dominus Wil- lelmus Remensis archiepiscopus,t frater reginee Francorum, re- tulit et multis confirmavit testibus, quod quidam nobilis princeps a partibus Viennse metu detestabilis hujus rapinre sal exorcizatura secum in perula semper haberet, nescius cujus domum ingressurus et ubique timens pellaciam hostis, etiam in mensa propriis illud apponebat cibis. Perlatum est ad eum forte quod duo milites nepotem suum,J qui multis preeerat populis et oppidis, everterant, et ecce ipsum ad nepotem suum ; coenantibus illis rite simul, igno- rante nepote quid ageretur, fecit avunculo suo mullum integrum in disco apponi, pulcrum visu et ad vescendum suavem, ut vide- batur. Apposuit ergo miles sal, et disparuit subito piscis, et reliquit in disco quasi pilulas fimi leporini. Abhorruit miles, et qui cum eo erant, ostensoque nepoti suo miraculo, preedicavit ei
* This horrible accusation was so gene- Rheims from 1176 to 1202. He was fourth
rally made against all the sects who at dif- son of Theobald IV. count of Champaine,
ferent periods dissented from the church and therefore brother of Adela queen of
of Rome, and is in itself so improbable, Louis VII. king of France,
that it deserves no credit. See the Intro- J The person alluded to in the following
duction to the Proceedings against Dame story was perhaps Eudo de Stella, of
Alice Kyteler, pp. v. — viii. whom and his disciples a long account is
t William, surnamed ad albas manus given by William of Newbury, De Reb.
or aux blanches mains, archbishop of Angl. lib. i. c. 19.
Cap. xsx.] DE NUGIS CURIALIUM. 63
devotissime poenitentiam, et cum multis eum edocuit lacrimis mul- titudinem miserationum Domini, et omnes dcemonum conatus sola fide vinci ; ut visui subjectum habebat, nepos acgre ferebat ser- monem, et abcessit in thalamum. Princeps ergo delusum se dolens, milites nepotis eversores secum deducit in vinculis, et in conspectu populi multi et magni conclusit eos in tegete posti firmiter alliga- tos, igneque supposito totam combussit domunculam. Illos autem omnino non tetigit ignis, nee etiam in vestibus adustio vel raodica inventa est. Insurgit ergo populi tumultus in principem, dicentis, " Peccavimus in viros justissimos contra fidem veris virtutibus approbatam." Princeps ob apparentiam tantam in nullo fidei Christianae derogans vel dubitans, iram et voces placavit vulgi blanditiis, fidemque benignis affirmavit sermonibus. Pontificem Viennse consulit, qui eos in domo majore conclusit ligatos ut ante, domumque totam extra circuiens aqua benedicta conspersit contra prcestigium; ignera jubet apponi, qui nullis flammibus nullisve fomentis domui potuit inhserere, vel quicquam adurere. Insultat igitur pontifici tarn Isesa fide ci vitas, ut manifeste multi stultis prorumpant in eum vocibus, et, si non obstet domini sui principis reverentia, pontificem ipsum in flammas dejicerent, et non nocentes liberarent. Depulsis igitur hostiis, in domum irruerunt, et ad postem venientes carbones et favillas ex ossibus eorum et carni- bus factas inveniant, vincula vident illoesa, postem intactum, et justissimum ignem in eos solos qui delinquerant animadvertisse. Convertit ergo benignus Dominus corda errantium ad pcenitentiam, et blasphemias in laudem. Nostris heec sunt orta temporibus. Nostra dico tempora modernitatem banc, horum scilicet centum annorum curriculum, cujus adhuc nunc ultimae partes extant, cujus totius in his quae notabilia sunt satis est ruens et manifesta me- moria, cum adhuc aliqui supersint centennes, et infiniti filii qui ex patrum et avorum relationibus certissime teneant quae non vide- runt. Centum annos qui effluxerunt dico nostram modernitatem, et non qui veniunt, cum ejusdem tantum sint rationis secundum propinquitatem ; quoniam ad narrationem pertinet preeteritam, ad
64 GUALTERI MAPES [Distinc. I.
clivinationem futura. Hoc tempore hujus centennii primum inva- lueruntad summum robur templarii, hospitalarii in Jherusalem, in Hispania * milites qui a gladio nomen habent, de quibus superius sermo decessit.
De secta Valdesiorum. xxxi. Vidimus in ooncilio Romano sub Alexandro papa tertio cele- brato Valdesios homines^f idiotas, illiteratos, a primate ipsorum Valde dictos, qui fuerat civis Lugduni super Rodanum^ qui librum domino papae prcBsentaverunt lingua conscriptum Gallica, in quo textus et glosa Psalterii plurimorumque legis utriusque librorum continebantur, Hii multa petebant instantia prsedicationis auc- toritatem sibi confirmari, quia periti sibi videbantur, cum vix essent scioli. Moris etenim est ut aves, quae subtiles non vident laqueos aut rete, liberos ubique credant meatus. Nonne qui cap- tiosis exercitantur tota vita sermonibus, qui capere et capi vix possunt, profundae rimatores abyssus, nonne hii timentes offensam reverenter omnia de Deo proferunt, cujus tam celsa dignitas ut nullse possint ad eam laudes vel orationem virtutes ascendere nisi misericordia traxerit illas in singulis divinae paginee apicibus ? Tot volitant pennis virtutum sententise, tot sapientiee accumulantur opes, ut de pleno possit haurire cuique Deus donaverit, in quo nunquid ergo margarita porcis, verbum dabitur idiotis, quos ineptos scimus illud suscipere, nedum dare quod acceperunt ? Absit hoc, et evellatur a Semite ! Descendat unguentum in barbam, et hinc in vestimentum ; a fonte deriventur aquce, non a plateis paludes. Ego multorum milium qui vocati fuerunt minimus, deridebam eos,
* The order of St. James, or of the sect is commonly said to have been Sword, was founded about the middle of founded soon after the middle of the the twelfth century, for the protection of twelfth century by a native of Lyons pilgrims to Compostella, who were then ex- named Waldus. Walter Mapes' account posed to the attacks of the Spanish Arabs, of them is extremely curious and import- It was confirmed by a papal bull in 1175. ant, both from his being contemporary
t So much has been written on the his- with their first beginnings, and from the
tory of the Waldenses, that it is not ne- circumstance of his having witnessed their
cessary to say much of them here. This reception at Rome.
Cap. xxxi.] DE NUGIS CURIALIUM. 65
quod super eorum petitione tractatus fieret vel dubitatio, vocatus-
que a quodam magno pontifice, cui etiam ille maximus papa con-
fessionum curam injunxerat, consedi signum ad sagittam, multis-
que legisperitis et prudentibus ascitis, deducti sunt ad me duo
Valdesii, qui sua videbantur in secta prsecipui, disputaturi mecum
de fide, non amore veritatis iuquirendee, sed ut me convicto clau-
deretur os meum quasi loquentis iniqua. Timidus fateor sedi, ne
peccatis exigentibus in concilio mihi tan to gratia negaretur ser-
monis. Jussit me pontifex experiri adversus eos, qui respondere
parabam. Primo igitur proposui levissima, quae nemini licet ig-
norari, sciens quod asino cardones rudenti, indignam habent labia
lactucam, " Creditis in Deum patrem ? " Responderunt, " Cre-
dimus/' " Et in filium ?'^ Responderunt, " Credimus." " Et
in spiritum sanctum ?" Responderunt, " Credimus." Iterum, " In
matrem Christi ?" et illi item, "Credimus." Et ab omnibus multi-
plici sunt clamore derisi, confusique recesserunt, et merito quia
a nullo regebantur et rectores appetebant fieri, Phaetontis instar,
qui nee nomina novit equorum. Hii certa nusquam habent domi-
cilia, vivi et vivi (?) circueunt nudi pedes, laneis induti, nil habentes,
omnia sibi communia tanquam apostoli, nudi nudum Christum
sequentes. Humillimo nunc incipiunt modo quia pedem inferre ne-
queunt, quos si admiserimus expellemur. Qui non credit audiat
quod prffidictum est de hiis. Sunt certe temporibus nostris, licet
a nobis damnatis et derisis, qui fidem servare velint, etsi po-
nantur ad rationera, ut dudura ponant animas suas pro pastore suo
domino Jhesu ; sed nescio quo zelo ductis vel conductis. Nobis
nostra viluerunt tempora, quasi ferrea ; placuerunt antiqua velut
auro lucentia ; historias ab initio ad nos usque deductas habemus,
fabulas etiam legimus, et quo placere debeant intellectu mystico
novimus. Attende Caim invidum, Gomorrse cives et Sodomae,
non unum dico sed ad unum omnis luxurii perfluidos, Joseph
venditum, Pharaonem per tot punitum plagas, populum vitulo
idolo aureo Deo et electo Domini per deserti purissimas exhibi-
tiones rebellem, superbiam Datan, protervitatem Zambri, perju-
CAMD. SOC. K
66 GUALTERI MAPES [Distinc. I.
rium Achitopliel, avaritiam Nabal, et quorum non est numerus monstra nostris a primo continuata temporibusj et non abhorreas tam nimio fastum quee nunc fiunt similia vel minus vilia. Sed quia gravior est malorum sensus quam auditus, quod audimus silemus, et quod dolemus plangimus ; pensantes deteriora fuisse, modum habeamus in his qute leviora sunt. Fabulse nobis et commonitorise Atreum, Thiestem, Pelopem, et Licaona, multosque similes eorum proponunt, ut vitemus eorum exitus, et sunt historiarum sententiee non inutiles ; unus utrinque narrationum mos et intentio. Nam historia, quae veritate nititur, et fabula, quae ficta contexit, et bonos fine florenti beat, ut ametur benignitas, et foedo malos damnant, iterum volentes invisam reddere malitiam ; sibi quia succedunt in- vicem in scripturis tum adversitas prosperitati, tum e converse mutatione frequenti, quatinus utraque semper habita pra2 oculis neutri fiat propter alteram oblivio, sed se medico temperament© moderentur.ne unquam modum superetelevatio vel fractura, scilicet ut contemplatione futurorum nee sit a spe vacua meditatio, nee a metu libera, futurorum dico temporaliumque caritas perfecta foras mittit timorem, quae ccelestis est.
De Irihus eremitis mirabiliter poenitentibus. xxxii.
Philippus Neapolitanus, vir illustris, nobis retulit, quod cum in Nigra Montana venatu venisset, monstrum silvestrem pilosum et deformem fonti recubantem ut biberet repente per pilos subli- mem rapuit, qujerens quis esset, quid ibi ? Ille autem mansuetudine sua demitti meruit, et ait, " Venimus ad banc solitudinera tres, ut hie poenitentes antiquorum fieremus imitatores patrum; primus nostrum et optimus Francus, secundus et me longe fortior et longanimior Anglicus, ego Scotus. Francus tantse perfectionis est, quod de vita ipsius loqui pertimesco, excedit enim fidem. Anglicus, sed angelicas, catena stringitur ferrea, tam longa ut protendi possit ad pedem septimum, malleum autem secum ferreum et paxillum semper gestat, quibus affirmat terrae catenam suam in sabbato, et intra modicos illos fines per ebdomadam orat totus
Cap. xxxii.] DE NUGIS CURIALIUM. 67
in hymnis et laetitia, et nunquam querulus aut tristis, ibi comedens quod repperit ; sabbato castra movet, non vagus sed loci queerens amoenitatem, non uberitatem, non remotum ab aeris importuiiitate sinum, ubi victus aliquid secus aquain obvenerit cum gaudio me- tatur, quern si videre libet super hujus rivulum fontis hac facit ebdoraada residentiam." His dictis ferina velocitate recessit ab ipso. Neapolitanus autem Anglicum intervallo parvulo mortuum repperit, et ob reverentiam virtutum ejus nee ipsum nee quic- quam de suo tangere prcesumpsit, sociisque suis dignitatem se- pultures commendans abscessit. Hie fontem Isetitiae Christum pectore gerebat Anglicus, cui nullam potuit infligere tristitiam angustia. Sint hypocritae sic, ut ait Dominus, tristes, quia per- fecta charitas foras mittit cum tristitia timorem.* Explicit distinctio prima nugarum curialium. Incipit secunda.
* Epist. 1 Joan. iv. 18. Timor non est in charitate, sed perfecta charitas foras mittit timorem.
68 [Distinc. II.
GUALTERI MAPES
DE NUGIS CURIALIUM,
DISTINCTIO SECOND A.
Victoria carnis est adversus quod quee Dei sunt minus appetit homo, quae mundi maxime. Ratio vero cum tenetur, animse tri- umphus est, reddit quas Ccesaris Ceesari, Dei quae Deo. Duo prsemisi Dei misericordiam et judicium continentia, quee non solum non delectant, sed tediosa sunt, et expectantur sicut expetuntur fabulse poetarum, vel earum similes. DifFerantur tamen, si non auferantur, et quae scimus aut crediraus miraculum preemittamus.
De Gregorio monacho Gloucestrice. ii. Gregorium Gloucestriae monachum vidi, virum jam senem, et cum sit ipsa senectus infirmitas, multis afflictum aliis segritudini- bus : calcalosus erat et fistulosus tibiis et cruribus, semper ta- men et assidue jocundus, et cum non cessasset valitudinis infes- tatio, non cessabat a psalmis. Si quando post longos labores som- nus irrepsit dulcior, ilia se dicebat hora derelictum a Domino aut oblivioni deditum ; et cum gravius urgebatur, grates uberius efFun- debat altissimo, quasi cum beato diceret Augustino, " hie ure, hie puni, et ne in furore tuo arguas me." Suis me commendaveram orationibus cum primo transfretavi, et cum invaluisset tempestas ut psene navis operiretur fluctibus, in aliorum desperatione certis- sima de illius prsesumpsi meritis cui me commendaveram, eaque devotione qua perituree navis periculantes assolent Dominum de- precatus sum, quatinus sua misericordia et iUius boni Gregorii
Cap. i.— iii.] DE NUGIS CURIAL.IUM. 69
meritis nos a fluctibus indemnes eriperet, et in medio procellae conquievi modicum, et ecce vidi dominum Gregorium per singulos nautas incedentem, animantem eos et docentem, et singula corri- - gebat. Excitatus igitur omnia reperi summa tranquillitate, silentia meritas Domino persolvi gratias. Hoc de ipso postmodura ab- bati suo Haiuelino* retuli, quod ipse cum multa gratiarum actione multis intimavit. Hoc autem Gillebertus de Laci,t vir illustris, qui se templo donaverat, audiens, exemplo mei cum prsedicti Ore- gorii precibus et benedictione Jerosolimara petiit, et in mari Graeco similiter ipsi contigisse postmodum narravit.
De beato Petro Tarentasice. iii. Vidi postmodum beatum Petrum archipreesulem Tharentha- sioe, J qui montes inter Alpinos residet, virum tantse virtutis et tot illustrem miraculis, ut meritis antiquorum quos in ecclesia coli- mus patrum sequalis possit justissime prcedicari^ cujus manu Do- minus solo tactu et prece curabat infirmos, dfemonia eifugabat, nee attemptavit quod non perficeret. Hie per dies undecim cum Anglorum rege domino Henrico secundo apud Lemovicas § mo- ram fecit, cujus ego curam a rege suscepi, et regiis interim exi-
* Hamelinus was abbot of Gloucester Louis VII. of France, who were then at
from the 26th of September, 1148, to the war, and he is said to have performed
10th of March, 1179. many miracles before the two monarchs-
t This was the first Gilbert de Lacy, See Gallia Christiana, vol. xii. col. 706,
the partizan of the empress Matilda in We learn from Hoveden, Annal. p. 532,
the civil wars of the reign of Stephen, that at the beginning of this year the
He afterwards became a templar, and the archbishop of Tarentaise was present at
date of his death appears to be uncertain. the espousals of prince John (Henry's
+ Pctci,who for his ascetic piety was younger son) with Aalis daughter of the
canonized by the church of Rome, and count of Maurienne ; and, as the English
who was universally believed to have had king went to Auvergne for this purpose, it
the power of working miracles, was arch- is probable that he was accompanied on
bishop of Tarentaise from 1141 to his this journey by Walter Mapes, and that
death in 1174. In 1173 he was commis- they made a brief stay at Limoges, as nar-
sioned by pope Alexander III. to attempt rated in the text.
a reconciliation between Henry II. and § Limoges.
70 GUALTERI MAPES [Distinc. 11.
bendutn expensis hujusmodi hominem laetum et hilarem in omni casu, faciei mundum, modestum, humilem, omnino sicut multis aliis et ut mihi videbatur perfectura, unum vidi miraculum per manum ipsius a Domino sacrum^ audivi plurima. Cum sero esset die una venit multitudo magna civium Lemovicensium, et secum hominem dcemoniacum deferebant. Veniebat autem post eos Pictavensis episcopus, qui nunc est Lundunensis archiepiscopus, Albsemanus cognomine,* natus a Cantuaria, vir eloquentise prse- cipuee, auctoritatis et celebritatis maximae, non ut temptaret, sed quod fere credebatur vere possit scire. Is ad me in hiis verbis accessit : " Carissime mi, evoca nobis archiepiscopum, ut quod omnes prsedicant sine dubio testificari possimus ; vidi aliquotiens fantasias fieri, ubi preedicabant miraculum se vidisse, percepique semper simultatem, nee unquam verum aliquod vidi miraculum." Tum ego dominum Petrum adduxi ; qui posito genu manum im- posuit infirmo spumanti et omnino vesano, procul dubio. Aures apposuimus dominus Johannes episcopus et ego, audivimusque dicentem, Recumbentibus undecim discipulis, et csetera. Tene- bant autem dsemoniacum contra letum, non enini Ugaverant eum, quia ipsorum concivis erat. Dicta igitur brevi oratione, post evan- gelium, jussit ei manus dimitti ; qui statim manu dextera os suum tersit, dicens, " Mater Dei, miserere.^' Resiliens ergo subito do- minus Johannes episcopus cum lacrimis ait, ^' Vere sanus est ajger ; hie solus episcopus est, nos autem canes non valentes latrare."
Item de eodem beato Petro. iiii. Retulit mihi magister Serlo a Wiltunia, abbas Eleemosin8e,t quod hie idem bonus archiepiscopus Petrus, cum interesset Cis-
* John, surnamed ad albas manus, was f The abbey of Eleemosyna, or I'Au-
made bishop of Poitiers ia 1162, and was miine, sometimes called Little Citeaux,
promoted to the archbishopric of Narbonne was situated between Chartres and Blois.
in 1181, and to that of Lyons in 1182. Serlo was abbot from 1171 to some period
He was an Englishman, and had been subsequent to 1173. The authors of the
treasurer of the cathedral of York. See Gallia Christiana seem not to have been
the Gallia Christiana, vol. ii., col. 1110. aware that he was an Englishman.
Cap. iv. v.] DE NUGIS CURIALIUM. 71
terciensi capitulo, rogatus est a quodam monacho illius claustri, qui gibbosum habebat et retortum a nativitate pedem, quatinus ejus interventu sanus fieret ; qui ducens monachum seorsum, et eum in scamno sedere fecit, et discalciato eo coram ipso genibus orabat flexis, pedem ilium nudum inter manus habens. Accessit igitur magister Serlo, auremque apponens audivit dominum archi- episcopum, cum quasi percussus a monacho resilisset, et respex- isset monachum, admiranter ait, " Frater, melius est tibi unum pedem habentem intrare in regnum coelorum, quam cum duobus in Gehennam mitti, et dimisit eum"; et cum in Serlonem respex- isset, ait, "Frater Serlo, si me Dorainus ad fratris hujus curam ad- misisset, ipsum amisisset." Quod quidam magis impotentise ejus quam preescientiee deputans, sed ut probaret quod fiebat Cisterci- ensi abbati omnia rettulit, instanter petens quatinus monacho seorsum vocato juberet eum omnia fateri. Qui jussus, ait, " Pater, cum generosus et pulcherrimee prosapiee fuit, videns me illo pede cognatis meis dissimilem et usque ad ludibria deformem, pro pu- dore abjectionis hue me destinavi, nunc autem cum pedem ilium dominus Petrus in raanibus confovisset, videbatur mihi sentire salutis adventum, nactisque primitiis cogitabam illuc leetissime reverti unde pro pudore tristis exivi."
Item de eodem beaio Petro, v. Aliud etiam mihi miraculum ipsum in crastina fecisse idem Serlo narravit. Sermonem faciebat jussu Cisterciensis ad populum dompnus Petrus, quem interrumpens mulier qutedam cum magno ejulatu plangebat sibi bursam domini recisam. Indicens igitur archiepiscopus omnibus silentium, multis precibus fusis ut res- titueretur lacrimosse peccatrici quod perdiderat petivit, et videns hortamenta delusa, tandem ait, " Magnum ilium cum mitra Can- dida sumite, nummosque sub ascella ejus sinistra." Sumptis ergo ut verus propheta jusserat ille et redditis, qusesivit dominus furis ab archiepiscopo quod de fure fieri vellet ; cui ipse, '^ Sinite," inquit, " eum abire, quia corripi potest, corrigi autem non nunc."
72 GUALTERI MAPES [Distinc. II.
Petrum aiunt aquam in vinum convertisse, multos homines paucis panibus miraculose pavisse, ut sciatis gratiam Domini non deesse petentibus et merentibus earn nostris etiam temporibus. In partibus etiam Burgundise celebre dicunt, quod miles quidam non satis Dominum metuens, cum in usu peccati sui pertinaci more persisteret, sensit ultionem immo correptionem ; adheesit scapulae suae infixitque lacerta dentes et digitos, et cum nullatenus amoveri posset Hypocratis arte vel orationum auxilio, mirabiliter se magnificabat misericordiee mater, quotiens miserabilis ille ali- quam in ejus nomine dedicatam intrabat ecclesiam dimittebatur et non comparebat lacerta, sed semper in exitu adhserebat ei, quod ut Petro per praedictum innotuit, audita ejus confessione poenitentiam injunxit ei, ipse autem peracta poenitentia libera- tus est.
De quodam o'emita. vi. Visibiles facit misericordias Dominus facta vel inchoata poe- nitentia, docens cor vere poenitens invisibiliter et ab occultis liberari. Liberavit Dominus eremitam : hora coence venit ad soli- tarium in eremo serpens modicus, et ingressus cellulam quasi jejunus suppliciter se satis apud edentem habebat supplicatu suo, quasi postulans alimoniam. Ille zelum Domini habens, etsi non secundum scientiam, audierat, " Omni petenti te tribue, et catelli de micis edunt.'^ Micas tribuit, et diebus omnibus venientem ita suscepit hospitem, donee tantus fieret ut egredi non posset qua venerat. Postmodum autem tractu temporis domunculee per angustiam locum igneis spiris im'olvit adventitius, ut ilia sola patet hospiti suo sedes. Flevit igitur et ad Dominum totam levavit animam tortuosi nutritius Zabuli pcenitens, et edoctus quomodo caritas impensa fatue respondebat. Misertus igitur ejus qui sua gratia non potest non misereri Dominus, ei salutis desti- navit nuncium, virum scilicet ad visitationem ejus advectum, qui audito visoque ludibrio, posnitenti preecipit quatinus illius prsesen- tiam patienter habeat in diem quadragesimum. Fit ita, dieque
Cap.vi. vii.] DE NUGIS CURIALIUM. 73
data non est inventus. Qui nihil aliud in casula quam seipsura passus fuerat eremitam invenire, qui visibilem disparere coegit hostem invisibili potentia, potens est et certe valde volens abolere quae latent, nisi nos obstinates invenerit.
De Luca Himgaro. vii. Vidi Parisius Lucam Hungarum in schola magistri Girardi Puellce,* virum honestum et bene literatum, cujus mensa com- munis fuit sibi cum pauperibus, ut viderentur invitati convivee non alimonise qusestores. Hunc vocavit Dominus per regem Hun- garise, f per clerum et populum, ad arcliiepiscopatum Strigonise. Hujus mihi vitam et mores post arcliiepiscopatum narravit Hugo vir a Cenomanno natus et Acrensis episcopus. Rex Hungarus, de quo prius sermo, decessit, filium modicum, scilicet puerulum,| relinquens hoeredem. Accessit igitur ad Lucam archiepiscopum frater regis,§ petens ab ipso in regem inungi et coronari. Corri- puit ipsum Lucas et proditionis arguit, qui contra jus et morem et fas exhoeredare vellet innocentem, et consentire noluit. Tile regem se fieri ab alio ejusdem regni arcliiepiscopo, ad quem nihil de coronatione regis pertinebat, obtinuit, quasi dixisset,^
Flectere si nequeo superos, Acheronta raovebo, et a Luca statim anathemate percussus est ; qui e vestigio Lucam de absolutione sua minis terribilibus enseque nudato ad rationem posuit, et spretus itemque excommunicatus ipsum violenter detru- sit in carcerem, et suspensas ecclesias ab interdicto cessare coegit.
* Girard la Pucelle was a distinguished X Stephen III., the eldest son of Geisa
scholar and ecclesiastic of the twelfth cen- mentioned above. He died during the
tury, believed to have been a native of usurpation of his uncles. England. He died in 1184. An article § This was Ladislas, the eldest of the
on him will be found in the Histoire Lit- two remaining sons of Bela II. the father
t^raire de France, vol. xiv. p. 301. of Geisa. He caused himself to be crowned
t This was Geisa II., who died on the in 1171, and, after an usurpation of six
31st May, 1161. The events which fol- months, died Feb. 1,1172. lowed are somewhat differently told by the ^ Virgil, ^n. lib. vii. 1. 312. The MS.
Hungarian and Greek historians. reads achonita for Acheronta. CAMD. SOC. L
74 GUALTERI MAPES [Distinc. II.
Cumque diu teneretur in vinculis Lucas, retulit ab Alexandre papa tertio * quidam amicus ejus literas liberationis ejus ad ipsum in carcerem occulte ad regera missas, quibus nullatenus uti voluit Lucas, audito quod duodecim denariorum constitissent ut omnes aliee solent ad bullam, dicens se nolle per simoniam liberari. Ape- ruit autem sibi Dominus carcerem die Paschfe, dum interesset rex missse solenni. Intravit igitur Lucas capellam cum multa omnium admiratione, altarique nudat mantili, cseterisque projectis ornatibus, coram cruce juxta regem stupidum timidumque sic ait, " Domine Jhesu, cujus resurrectionem nemo prseter Christianos asserit in virtute qua surrexisti, si dignum hunc regem tua visi- tatione decreveris, verte impium ut non sit, sin autem in manu forti et dextera Pharaonis ul trice in his quadraginta diebus sen- tiat in quem transfixit,'^ Et egressus capellam, iterum ab iniquis executoribus arctiori deputatus est custodise, patienter omnia ferens, in orationibus et laude Domini vigil et assiduus. Et fac- tum est ut ante diem quadragesimum rex moriretur impoenitens. Successit ei frater ejus unicus,t violentia eequalis priori. Hunc etiam Lucas, datis quadraginta dierum induciis, interfecit spiritu oris sui in ipsis, puerumque justum hseredem % cum omni solen- nitate injunxit, cujus pueritiam Lucas cum summa tranquillitate transegit, at juventutem non eeque. Rex enim factus juvenis amplectens altiora quam sustinere valeret, re sua deficiente, pos- sessiones ecclesiasticas dilapidare non horruit. Quem Lucas post multas lacrimosas amonitiones, obstinatissimae pertinacise videns flendo subjecit anathemati, et multis pro eo fusis ad Christum precibus, meruit ei a Deo gratiam ut bona poenitentia ductus ad ecclesiam Strigonice properaret, satisfactus pro voto Lucse. Cui Lucas cum omni clero et populo solenni processit obvius laeti-
* Pope Alexander III. occupied the usurped. He died April 13, 1173.
papal chair from 1159 to 1181. + Bela III. a younger son of Geisa II.
f Stephen, the brother of Ladislas, was who was placed on the throne of Hungary
crowned on the 20th Feb. 1172, and on after the death of bis uncle Stephen. He
the 19th of June following he was defeated died in 1 196. and driven from the throne which he had
Cap. vii.— be.] DE NUGIS CURIALIUM. 75
tia, absolutumque suspiciens ducebat. Cantantibus autem aliis, flebat occulte Lucas. Cui rex, "Quid est, karissime pater, quod inter tot gaudia flere libet ? " Turn Lucas, " Gaudere non pos- sum, nam anno revoluto consimili die cum omnium nostrum con- fusione et ira hoc eodem loco suscipieris mortuus." Et ita con- tigit.*
De indiscreta devotione Walensium. viii.
In omni gente, ut alias dicitur, qui timet Deum acceptus est ei. Rarus in Walensibus nostris est timor Domini secundum scien- tiam. Cum domino Willelmo de B[r]eusa,t viro armis eruditis- simo, fuit, ut ipse mihi retulit, Walensis quidam, genere nobilis, probitate acerrimus, qui noctibus singulis primo gallicantu a lecto surgebat nudusque ad terram nudam genu flexo excubabatin lucem orans, abstinens etiam decenter erat, et tam arctissimae circa seip- sum custodiee, ut si cognosceres eum supra hominem angelis putares proximum. Si vero videres quam infrunitus in congres- sibus, quam facilis ad sanguinem, quam suae salutis negligens, quam alienee mortis avidus, quam Isetus scelere aliquo vel homi- cidio perpetrato, non dubitares eum penitus iniquitati deditum, adeo firmiter et tanquam naturaliter inest eis Walensibus hebe- tudo mansuetudinis, ut si in aliquo videantur modesti, in multis appareant discoli et silvestres.
De Helya eremita Walensium. ix.
Vidi Helyam eremitam Walensem, preeclarse fidei et vitse pro- babilis hominem. Secum hie fratrem suum Walenfrett habe-
* Walter Mapes appears to have been Henry II, Richard I, and John. He had
incorrectly informed as to the death of very large possessions in Ireland and in
Bela III. who was alive when this book Wales. He was banished by King John,
was written. and is said to have died in Paris. See a
t This William de Braose was a man character of him in Giraldus Cambrensis,
of great celebrity during the reigns of Itinerar. Cambriae, lib. i. c. 2.
76 GUALTERI MAPES [Distinc. II.
bat aliosque quamplures in foresta quee Dena dicitur, non ex decimatione aliqua, sed nomine proprio, qui non ex consilio Helise sed suo aninialia in j)ascuis quae ibi abundant habebant plurima. Contigit autem equam quandam ex illis abesse, queesitara diu non adesse; delata est inde ad eum ab ipsis querela, qui ait, " Hinc ad Austeline abduxit earn Ricardus portitor multis vigiliis et labo- ribus anhelatam; invenietis autem eam in tugurio juxtaportamejus," proferensque dedit eis quatuor denarios dicens, " Date ei pro labore furti, ne defraudeter operarius mercede sua.'^ Factumque est ita, et mihi contra inventum hunc nemo ambigit in hoc fuisse prophe- tam. Hie jam in fata concessit, et cum ipso est cui credidit, qui pro nobis propitietur.
De Cadoco rege Walensi. x.
Cadocus, Wallise rex, audivit Dominum dicentem, " Qui non reliquerit omnia propter me non est me dignus/^ et relictis omni- bus in eremo solitarius labore manuum suarum et sudore vultus sui paneni qugesituni jocunda et salubri devotione comedit. Con- tigit autem post aliquot dies et annos, quod successor ejus, sorte scilicet electus, faciens illuc iter ad eum mitteret ut panem sibi militibusque suis acciperet, qui respondit se modicum et quod tantis non sufficeret habere, si tamen pro Deo peteret se daturum. Remisit autem ad eum dicens, " Si miserit, recipiam ; sin autem, mansionem ejus et panem suum et ij)sum flamma comburet." Cui Cadocus, '^Malo ipse panem habeat, quam simul comburamur, sed maledicti qui comederint/' Comedentibus autem illis, ana- thema scientibus nee procentibus, miles quidam Iltutus nomine, stans in medio eorum, abstinuit et dissuasit. At illi obstinati et deridentes eum caumate absorpti perierunt; terra autem sub pedibus Iltuti mansit, et salvatus est. Hsec de Cadoco Brenin.
Cap. X. xi.] DE NUGIS CURIALIUM. 77
De apparitionibus fantasticis.^ xi. Aliud non miraculum sed portentum nobis Walenses referunt. Wastinum Wastiniauc secus stagnum Brekeniauc,t quod in cir- cuitu duo miliaria tenet, mansisse aiunt et vidisse per tres claras a luna noctes choreas foeminarum in campo avenaj suee, et secutum eum eas fuisse donee aqua stagni submergerentur, unam tamen quarta vice retinuisse. Narrabat etiam ille raptor illius quod eas noctibus singulis post submersionem earum raurmurantes audisset sub aqua et dicentes, " Si hoc fecisset, unam de nobis cepisset," et se ab ipsis edoctum quomodo hsec adepta sit, quse et consensit et nupsit ei, et prima verba sua hsec ad virum suum, "â– Libens tibi serviam, et tota obedientiaj devotione usque in diem ilium pro- silire volens ad clamores ultra Lenem me freno tuo percusseris/' Est autem Lenem aqua vicina stagno. Quod et factum est ; post plurimee prolis susceptionem ab eo freno percussa est, et in reditu suo inventam eam fugientem cum prole, insecutus est, et vix unum ex filiis suis arripuit, nomine Triunnem Nagelauc. Hie cum esset magnanimus arctae possessionis terminos exiit. Regem ergo de Heulard, i. e. Norwallise, sibi dominum elegit ; ibi diu moratus jactantiam domini sui non tulit, qui cum sedisset in coena, fami- liam multam nimis et bonam viribus et armis respiciens, superbe intulit, "Non est provincia vel regnum sub coelo unde mihi facile non sit praedam educere, et sine bello reverti : quis enim tanto mihi tanteeque familiae meae resistere possit ? quis vero absque negotio a facie nostra fugiat?" Triunem hsec audiens, probitatem et improbitatem suorum compatriotarum pensans,
* The popular legends contained in the married wood nymphs. Among the most
following chapters are extremely interest- remarkable examples may be pointed out
ing, not only because they are valuable Matthew Paris's legend of King Offa, and f
documents illustrative of the mythology the French romance of Melusine.
of the Teutonic and Celtic tribes, but be- f Brecknock in Wales. Brechein is
cause some of them relate to persons of said to have been the first king of this re-
historical celebrity. The three first legends gion. I have found no traces of this le-
preserved by Walter Mapes belong to a gend in the writers on Welsh antiquities ;
class which was very extensive among the it is curiously connected with ancient tu-
Teutonic people, that of mortals who had muli in the sequel.
78 GUALTERI MAPES [Distinc. II.
ait, "â– Domine rex, salva majestate regia, Breauc rex noster tanta virtute sua suorumque preepollet, ut non possis tu vel quisquam alius rex prsedam suam vi abducere, die ilia qua mane cacumina montium libera sint et absque nube et flumina vallium nebulosa." Rex, auditis hiis, iratus ligari eum jussit et in carcerem projici. Ad hoc quidam nepos regis, qui diligebat Triunem, nomine Ma- dauc, ait, " Domine, non ulla facetia cum indemnitate famae vestrse ligari potest aut male tractari, antequam mendax inveni- atur. Quod ait nebulas super flumina deteneri et cacumina libera, signa sunt serenitatis ; vult autem significare quod clara die nemo possit inde preedam ejicere. Probemus an vera sit heec jactantia, nactique serenitatem Imnc, Triunem ducem nobis faciamus, qui partium illarum situs novit qua ingrediendum et exeundum sit." Annuit rex, ingressique regnum Brehein a Brekeniauc preedam multam coUegerunt. Sedebat autem rex Brechein in balneo, et nemo ei dicebat. Timebatur enim a vitio suo, nam omnem sinistri rumoris nuntium in primo intellectu mali quasi a deemone arrep- tus, eo quod tenebat sive lapide, sive fuste, sive gladio, percutiebat subito, et post primum jactum aut ictum aut impulsum poenitebat, etvel Isesum velilleesum revocabat, ut peraudiret. Audiebatclamores nimios, et erat lancea proxima, unde factum estut exercitu suo con- tra hostes collecto nemo ei quicquam nunciare preesumpsit. Puer tamen ex nobilissimis illorum tandem in medio prosiliens, ait, "Scio quod pro timore nemo vestrum preeconem se regi nostro rumoris hujusfaciet,sed si mihi omnes benedixeritis,nuntiabo ei periculum;" et summisso capite susceptaque ab omnibus manuum et linguarum benediction e, regi astitit interius, et ait, "Vestrse terree reynos, id est Brecheniauc, non pugnent amodo quia animalia desunt." Prosiluit ergo rex a balneo, et in furoris impetu lapidem prope repertum in ipsum projicit, sed non consequitur, et more suo revocat, edoctusque rumores, arreptis vestibus et armis, compe- ditum insilit in equum, qui libere ipsum et quasi non compeditus a monte Cumeraic, ubi tunc erat, usque in terram suam rapuit, ubi a muliere ammonitus est equum solvere a compedibus, qui statim heesit, et compertis vinculis equi sui non processit donee
Cap. xii.] DE NUGIS CURIALIUM. ^^' — 79
absolveretur, exinde aiitem maledicens foemince properare non des- titit quousque cum suis obviam habuit. Quo viso sui securi et acres in hostes involant, perdunt et mactant, et confecto eorum exercitu fere toto, die crastina jussit rex omnes omnium manus dextras in unum comportari, et in locum alium mentulas eorum, et in tertium secus viam fugse omnes pedes dextros, singulosque fecit super hsec eorum membra monticulos in memoriam victories suae post tantas jactantias, qui usque nunc extant quique secundum inclusa membra nominati. Quod autem aiunt Triunem a matre sua servatum, et cum ipsa in lacu illo vivere unde supra mentio est, imo et mendacium puto, quod de non invento fingi potest error hujusmodi.
Item de eisdem apparitionibus. xii.
Simile huic est quod Edricus Wilde,* quod est silvestris, sic dictus a corporis agilitate et jocunditate verborum et operum, homo multse probitatis, et dominus Ledburise borealis,t qui cum venatu sero rediens per Denis mediam usque noctem viarum dubius erravit, uno tantura comitatus puero, ad domum in ora nemoris magnam delatus est, quales Anglici in singulis singulas habebant diocesibus bibitorias, ghUdJms Anglice dictas,t cumque prope esset vidissetque lucem in ea, introspiciens multarum nc-
* This Edric was a very remarkable popular history, as preserving one of the
person, and one of the last A.nglo-Saxon numerous legends connected with the me-
patriots who held out against William the mory of the last defenders of Anglo-Saxon
Conqueror. He only made his peace with freedom.
the Normans in 1070, and he accompa- t The manor of Ledbury North has nied the king in his expedition to Scot- been long attached to the see of Hereford, land in 1072. See an account of him in This chapter gives a curious account of Ellis's Introduction to Domesday Book, the manner in which the bishops became vol. ii. p. 87. In the Latin and Anglo- possessed of it. It is mentioned in Domes- Norman documents Edric is described by day as belonging to Edric the Wild, the epithet of silvestris and salvage which J I do not recollect meeting with this are the exact translations of ivUd. The word for an inn before. The more usual present chapter is an interesting trait of Anglo-Saxon name was gist-hus.
so GUALTERI MAPES [Distinc. II.
bilium foeminarum maximam choream vidit. Erant autem pul- cherrimae aspectu, venustoque habitu eleganter cultse lineo tantum, majoresque nostris et proceriores. Unam tamen inter alias nota- vit miles prsedictus caeteris forma facieque praestantem, super omnes regum delicias desiderabilem. Circuibant levi motu ges- tuque jocundo, et castigata voce, reverendo concentu sonus audie- batur exilis, at non erat sermo earum intelligibilis. Hac \asa, miles accipit \Tilnus in cor, arcuque cupidinis impresses vix sus- tinet ignes, totus accenditur, totus abit in flammas, et a fervore pul- cherrimse pestis aureique discriminis animosus efficitur. Gentium errores audierat, nocturnasque phalanges dseraonum et mortiferas eorum visiones, Dictinnam, et ccetus Driadum et alares, edoctus ofFensorum vindictam numinum quomodo subitis eorum visori- bus subitas inferant poenas, quam se illibata conservent, et incog- nita secrete seorsum habitent, quam invisos habeant qui consilia eorum deprehendere conantur ut detegant, rimantur ut revelent, quanta se sollicitudine claudunt ne visa vilescant, ultiones audierat et ])unitorum exempla ; sed quia recte ceecus cupido pingitur, im- memor omnium fantasma non pen sat, ultorem non videt, et quae lumen non habet ofFendit improvidus. Domum circuit, adituque reperto irruit, ipsam rapit a qua rapitur, et statim ab aliis arripi- tur, et dimicatione fortissima detentus aliquandiu suis puerique sui magnis conatibus eripitur, nee omnino indemnis, sed quan- tum possint foeminarum ungues et dentes pedibus Isesus et tibiis, banc secum tulit, et ea pro voto tribus diebus et noctibus usus, verbum ab ea extorquere non potuit, passa tamen est consensu placido venerem voluptatis ejus. Quarta vero die locuta est ei verba hsec, " Salve, dulcissime mi, et salvus eris, et prospero statu personee rerumque gaudebis, donee inproperaveris mihi aut sorores a quibus rapta sum, aut locum aut lucum unde, aut aliqua circiter illud; a die vero ilia decides a felicitate, meque sublata detrimento frequenti deficies, diemque tuum importunitate tua prsevenies." Ille se stabilem fore fidumque semper in suis amoribus quacunque potest securitate promittit. Convocat ergo
Cap. xii.] DE NlTGfS CTTRIALIUM. 81
vicinos et remotos nobiles, et multitudine congregata solenni earn sibi matrimonio junxit. Regnabat in ilia tempestate Willelmus Bas~ tardus, tunc novus Angliee rex, qui portentura boc audiens, probare cupiens et scire palani an verum esset, utrumque vocavit ut simul venirent Londonias, veneruntque multi cum eis testes, et multorum testimonia qui adesse non poterant, et maximum erat fatalitatis argumentum invisa prius et inaudita species mulieris, et cum stu- pore omnium remissi sunt ad propria. Contigit postmodum plu- rirais revolutis annis quod Edricus venatu reversus, circa tertiam noctis horam queesitam cam non invenisset, vocavit cam et vocari jussit, tardeque venientem iratus intuens ait, " Nunquid a sororibus tuistam diu detenta es?" et ceetera jurgia fecit in aerem, nam ilia sororibus auditis disparuit. Poenituit ergo juvenem excessus tam enormis et damnosi, locumque petit unde raptum fecerat, sed nullis eam fletibus, nullis ejulatibus, revocare potuit. Clamabat per diem et noctem, sed ad insipientiam sibi, nam vita ejus ibi de- fecit in dolore continuo. Reliquit autem hseredem filium suum et illius pro qua decessit, Alnodum, virum magnae sanctitatis et sa- pientiee, qui cum esset aliquantulum provectus decidit in paralisim et tremorem capitis et membrorum, qui cum omnibus medicis in- curabilis videretur, a viris discretis accepit quatinus ad apostolos Petrum et Paulum quomodocunque posset properare satageret sanitatem pro certo accepturus, ubi corpora eorum Romae scilicet sepulta sunt. Quibus ille respondit se nusquam iturum in injuriam sancti E]?elberti regis et martyris, cujus ipse parochianus erat, antequam ipsi prsesentaretur, et se deferri fecit Herefordiam,* ubi nocte prima coram altari preedicti martyris pristin£e datus est sanitati, et cum gratiarum actione donavit in perpetuam eleemosi- nam Deo et beatie virgini et sancto regi Edelberto Ledibiriam suam, quae in terris Walliee sita est, cum omnibus pertinentiis suis, quae adhuc nunc in dominioepiscopi Herefordensis est,diciturque triginta
* St. Ethelbert was buried at Here- great veneration among the Saxon popu-
ford, and the cathedral raised over his lation of our island, and remained so long
grave. His shrine was an object of after the Norman conquest,
CAMD. SOC. M
82 GUALTERI MAPES [Distinc. II.
libras annuas facere dominis suis. Audivimus dcemones incubos et succubosj et concubitus eorum periculosos ; heeredem autetn eorum aut sobolem felici fine beatam in antiquis historiis aut raro aut nunquam legimus, ut Ahiodi qui totam hsereditatem suam Christo pro sanitate sua retribuit, et in ejus obsequiis residuum vitee pere- grinus expendit.
Item de eisdem apparitionibus. xiii.
A fantasia, quod est apparitio transiens, dicitur fantasma ; illae enim apparentite quas aliquibus interdum dremones per se faciunt, a Deo prius accepta licentia, aut innocenter transeunt aut nocenter, secundum quod Dominus inducens eas aut conservat aut deserit et temptari permittit ; et quid dehiis fantasticis dicendum casibus qui manent et bona se successione perpetuant, ut hie Alnodi et ille Britonum de quo superius, in quo dicitur miles quidam uxorem suam sepelisse revera mortuam, et a chorea retribuisse raptam, et postmodum ex ea filios et nepotes suscepisse, et perdurare so- bolem in diem istum, et eos qui traxerunt inde originem in mul- titudinem factos, qui omnes inde filii mortuce. dicuntur, audienda sunt opera et permissiones Domini cum omni patientia, et ipse laudandus in singulis, quia sicut ipse incomprehensibilis est, sic ojiera sua nostras transcendunt inquisitiones, et dis2:)utationes evadunt, et quicquid de puritate ipsius a nobis excogitari potest aut sciri, si quid scimus, id vidimus habere, cum totus ipse sit vera puritas et pura Veritas.
Item de eisdem apparitio7iibiis. xiiij.
Miles quidam a carissima sibi bona quidem et nobili uxore primo- genitum primo mane post ejus nativitatem jugulatum repperit, in cujus et anno revoluto secundum, et tertio similiter tertium, et omnium suorum excubiis flebiliter delusis. Prcevenerunt ergo ipse et uxor sua suique quartum puerperium jejuniis et eleemosinis et orationibus et lacrimis multis, natusque est eis puer, quera cum eis ignibus lampadibus circumdantes, tota vicinia omnes in eum
Cap. xiii— XV.] DE NUGIS CURIALIUM. 83
intendebant oculos. Veniens autern peregrinus quasi ex itinere fessus, hospitiura sibi pro Deo petiit, et devotissime susceptus est, qui et assedit eis excubans, et ecce post noctem mediam sopitis omnibus aliis ipse solus pervigil vidit subito reverendam matronam cunabulo advenientem et intendentem ut infantulum jugularet. Prosilit igitur impiger ille, tenetque firmiter arrej)tam, donee om- nibus excitatis et circumstantibus a niultis eorum agnita est, et ab omnibus in niodico protestantibus ipsam esse nobilissimam omnium illius metropolis matronarum genere, moribus, divitiis, et omni honestate, sed ad nomen suum ad qucestiones alias nihil respondit. Quod et pater ipse multique alii pudori ascribens ob interceptionem^ suadentque dimitti, ille constanter asserit deemonem esse, tenetque firmiter, et una clavium culeriee proximee faciem ad ejus malitiee signum exurit, et proecipit ipsam si1)i cito adduci quam opinantur banc esse, quae dum istam tenet adducitur, simulque per omnia captse similiter etiam exusta videtur. Dicit ergo peregrinus admi- rantibus et stupidis," Hanc quse nunc advenitoptimam speroDeoque dilectam, et bonis operibus invidiam dsemonum in se provocasse, unde et heec eorum nuncia nequam et executrix irarum huic bonce quantum ei licuit invisa similisque facta est, ut infamium. culpse suae refundat in istam. Quod ut credatis videte quid dimissa faciet." At ilia per fenestram avolavit cum planctu et ejulatu maximo.
Item de eisdem ap2Jaritionibus. xv. Quod super his et hujvismodi dicendum, Paulus et Antonius * recte dicti eremitse, quia vasti nimis eremi palantes incolse, Deum in solitudine solum quajrebant ; invicem ignoti, admoniti sunt in spi- ritu hie hospes fieri, adveniens ille, suscipiens hie, aspectatus ex- pectans, ille venienti autem et de via dubitanti, e transverso affuit currens centaurus, animal duplex, homo ab imo pectoris, equus
* The story which forms the subject of of the Bollandists, Januar. torn. i. pp. 603 this chapter will be found in the lives of and 605. Paul the Hermit, in the Acta Sanctorum
84 GUALTERI MAPES [Distinc. II.
inferius ; hie ad queestiones ejus mugitum pro verbis eclidit, manuque doctrinam vise fecit. Post hunc se sibi ultroneum obtulit aliud quoddam pedibus caprinis, ventre hispido, nebridem habens pec- tore stellis stellatam, facie ardenti, mento barbato, cornibus erectis ; hujusmodi autem Pana dicunt antiqui, pan autem inter- pretatur omne, unde totius in se mundi formam habere dicitur. Hie verbis discretis viam docuit, quaesitusque quis esset, respondit se angelorum unum qui ejecti cum Lucifero dispersi sunt per orbem singuU secundum merita superbise suae.*
Item de eisdem appariiionibus. xvi.
Nunquid non et hoc fantasma est. Apud Lovanum in marchia Lotharingarum et Flandrise, in loco qui Lata-Q,uercus dicitur, ad- venerant ut adhuc solent multa mihtum miha ut more suo armati colluderent, quern ludum torniamentum vocant, qui rectius tor- mentum dicitur.f Insidebat autem miles quidara ante congressum equo maximo ; erat autem ipse pulchra statura, aliquanto medio-
* It was a common article of the popular evil in feudal times, not only from the ac- belief that a portion of the fallen angels cidents and disturbances which frequently wander in the air and earth and water, attended them, but from the extensive and that they appeared to mankind in the feuds which arose out of them. Frequent shape of fairies, hobgoblins, &c. Giraldus attempts were made to suppress and dis- Cambrensis, Itin. Camb. lib. i.e. 12, gives courage them, both by the crown and by a curious story illustrative of this notion, the church, and Mapes here only speaks the It was as old as the Anglo-Saxon age, and opinion of the wisest of his contemporaries, occurs in the dialogue between Saturn and One article of the Decrees of Pope Alex- Solomon (Thorpe's Analecta, p. .98.) " Saga ander III. published in 1179 ran as follows : me hwider ge-witon J>a engelas ]?e Gode " Felicis memorise papte Innocentii et Eu- wii^'socon on heofona rice? Ic j'e secge, genii prsedecessorumnostroruminhserentes, hyg to-dseldon 6n bri dselas : iinne dsel he detestabiles nundinas vel ferias, quas vulgo asette on J^ses lyftes ge-drif, oj'erne dsel torneamenta vocant, in quibus milites ex on hfes wateres ge-drif, ^riddan dsel on dicto convenire solent ad ostentationem helle neowelnysse." In the legend of St. virium suarum et audacise temere congre- Brandan these fallen spirits appear in the diuntur, unde mortes hominum et pericula shape of birds. animarum sscpe proveniunt, fieri prohibe-
\ Tournaments were a source of great aius. Quod si quis eorum ibi mortuus
Cap. xvi. xvii.] DE NUGIS CIIRIALIUM. 85
cribus major, et venustis armis decenter redimitus. Innixus lancea suspirabat tarn tCgre, ut a multis circumstantium annotatus, ad rationem poneretur cur hoc. Ipse autem cum alto respondit sus- pirio, '^ Deus bone ! quantus mihi labor est omnes hodie interficere qui hue convenerunt." Exiit autem verbum hoc ad singulos, et ostensus alternatim et invicem omnium digitis cum susurro invidse indignationis. Ipse autem primus lancea in adversos irruit, et tota die ilia tam fortiter agens, tantis eminens successibus tam victo- riose quibuscunque preevalens efFulsit, quod in injuriam ejus nullam tacuit invidia laudem, et in amorem ejus pro admiratione tota conversa est mahgnitas odii. Sed vere laus in fine canitur, et vespere laudatur dies. Filius videbatur fortunse, sed in ultimo circa finem et discessum omnium, ab ignobili nulliusque pretii milite facto sibi obviam lancea percussus est in cor, subitoque mortuus. Revocatse sunt utrreque partes, et cum ab omnibus et a singulis alterutruni singulis ostensus sit exarmatus, a nemine cog- nitus est, ut usque hodie inauditum quis fuerit.
De Gadone milite strenuissimo. xvii.
Gadonera * miramiui merito quasi stabilera inter procellas rupem, qui se semper spei metusque medius per labores Her- culeos fequa lance libravit, ut in neutrius exiret degener infamiara. Filius erat regis Wandalorum, cujus ipse regnum egressus a puero, non importunitatem patriae vel patris districtionem fugiens, sed ani- mum habens mundo majorem, arctari sefinibus contempsitpatriis. Literis ergo primo sufficienter adeptis, armis demum assumptis, totius orbis portenta perdomuit. Qui cum non esset ipse mon- strum instar Alcidoe secundum giganteam altitudinem, vel Achilles secundum fatalitatem, non inferioribus meruit titulis attoUi, sed
fuerit, quamvis ei poenitentia non dene- Saxon) romance, now lost. It is hardly
getur, ecclesiastica tamen careat sepul- necessary to state that the invasion of
tura." Rogeri de Hoveden, Annal. p. 584. Offd's kingdom by the Roman emperor is
* This chapter appears to be the ab- a mere fable. In the MS. the name is
stract of some medieval (perhaps Anglo- Grado in the first two instances.
86 GUALTERI MAPES [Distinc. II.
etiam majori videtur valuisse virtutis et virium. Hie bellis excer- citatissiraus, piscibus et avibus et feris capiendis frequentissimus, pacis et werrse tempore tarn praeclarus enituit, ut nihil ignorare prsedicaretur, et cum gladio dexterse suae vix posset armorum turba resistere. Pacis erat amator et assertor eximius, totumque mundum circuiens famosos ubique interfuit congressus, causa sem- per utrinque cognita quatinus fieret injurise depressor et athleta jus- titise, et quia nunquam ab incepto resiluit nee actibus recusis retro- cessit a voto. Oranem enim habere sapientiam aiebant, hnguas quorumhbet loquebatur regnorum, et frequenti fehcitate succes- suum totius vitaB videbatur obedientiam obtinere, tanquam optioni suse parerent animantia omnium motabilium et haberent intelU- gentiam. Hie insulam nostram, id est Angham, ingressus, OfFam * vidit regem strenuissimum, inter pueritiam et juventutem jocun- dissimum tempus agentem, si quis agnoscere posset, at nostra sic tota preelabitur aetas ut non videatur dum adest felicitas, sed ad prseteritam aperiantur ocuH. Rex hie Walenses in modicum suae Walliee angulum et quae de nomine regis ejusdem dicitur adhuc fossa cinxerat, cujus egressum vel excessum pede luebant et lugebant amisso.t Hie regnum suum ad summum prosperitatis perduxerat, multo studio multoque labore gradivi, acceperatque sibi conjugem fiham imperatoris Romanorum. Multa inter Romanes et Anglos audivimus ad utrorumque lacrimas facta conjugia, quorum hoc unum. Venerant Romani frequenter ad Offam ab imperatore missi, ditatique ab ipso recesserant cum multa laude regis et regni, quos ut Roma vidit vestibus et auro lucidos, innata statim exarsit avaritia. Nee mirum : hoc enim nomen Roma ex ava-
* Offa reigned over Mercia from 758 to law alluded to, the transgressors of which
796. He was on terms of friendship with were to lose the right hand, not the foot.
Charlemagne. " Legem statuit, ut quicunque Britonum
f OfFa's Dyke still exists, one of the exinde citra terminum quern eis prsescripsit,
most remarkable earthworks in the island, fossam scilicet OfFse, cum telo inveniretur,
stretching from the Dee to the Wye. Ac- ei ab officialibus regni manus dextra prae-
cording to John of Salisbury, Polycrat. lib. cideretur." vi. c. 6, it was earl Harold who made the
Cap. xvii.] DE NUGIS CURIALIIIM. 87
ritia suteque diffinitionis formatur principiis, fit enim ex r. et o. et M. et A. et diffinitio cum ipsa, radix omnium malorum avaritia.-\ Suggerunt ergo domino suo imperatori Cunnano, de quo monialis videns eum deformem dixerat,
Domnus Cunnanus nihil [est] nisi cunnus et anus,
quod Roma merito caput orbis est et domina terrarum omnium, An- gliam tributariam deliberet fieri, nee absistunt eum ad hoc ani- mare, donee in suam inducunt avaritia3 sententiam. Sed incipere aggredi hoc solum prohibet, quod Gadonem superesse sciunt omnis innocentise defensorem,nec usquam posse tam arduum opvis inchoari sive prope sive longe ad quod ipse non vocaretur ad tuitionem jus- titise. Suspirat igitur diutius ad hoc cum suspirantibus Romanis, verbumque satis secretum habent. Nesciens hoc agi, dimisit OfFa Gadonem diutissime tamen detentum et multa semper excultum reverentia, qui non quantum potuit sed quantum voluit divitiarum secum tulit, Angliamque competenter onustus egressus est ad ex- tremes Tndos, abinde nuntiis anhelis et Uteris vocatus anxiis, quasi qvii gladius erat in manu Domini, omnium ad quas mittebatur injuriarum ultor, cujus memoria quoniam in remotissimis agebat remissior erat apud Romanos, fuerunt qui mortem ejus et modum et locum et tempus fingerent imperatori, ne timeret Anglos inva- dere. Convocatur ergo gravissimis imperium edictis factusque nu- merosus ac super numerum exercitus, inprovisos Off'am et Anglos appulit, inprovisos ad se dico quoniam a Deo provisos. Nam Gado expeditis Indorum angustiis ad patris sui regnum per mare pro- perans, ventis voto suo provisis, sed in subsidium Anglorum a Deo conversis, eadem die ad litus idem ad quod impetitores et hostes,
* The avarice of the court of Rome pope, were pretexts for extorting enormous
was proverbial during the Middle Ages, sums of money from the candidates or
and was an instrument of burdensome op- persons concerned iu them. The simony
pression to our forefathers. In the twelfth of the Romish pontiff and cardinals is a
and thirteenth centuries all ecclesiastical constant subject of indignant satire in
appointments, and the slightest disputes the poems commonly ascribed to Walter
which could be urged into an appeal to the Mapes.
88 GUALTERl MAPES [Distiiic. II.
defensor et amicus allabitur, OfFse praesentatur, aderatque collectis viribus in Collocestria, de qua natam praedicant Helenam * quse crucem Domini repperit, reversique sunt ad eum nuntii, pace petita sed negata. Gado igitur videns faciem prseliorum, a Domino se illuc adventum sentit, libensque suscipit obedientiam. Jam se foro parat pretiosis quibus semper utebatur indutus vestibus, et centum optimis et electissimis stipatus equitibus, ad tentoria pro- perat imperatoris ; quod qui primus est intuitus cum omni properat attonitus admiratione nuntius imperatori fieri, dicitque virum ad- venire maximum, respersum canis quasi semicanum, sericis venus- tissime redimitum vestibus, hominem secundum similitudinem angelicum et jam a Deo glorificatum, et cum eo circiter centum milites, quasi ex omnibus orbis partibus optimos, maximos, et pulcherrimos. Et notandum quod Gado semper adminus centum circumducebat. Ad hos expavescens imperator rumores, sciens quid contigerit, stujDidus hcesit, et consiliarios adventus sui prodi- tionis arguit. Et ecce Gado medius eorum ait, " Si pacificus ad- ventus domini summi principis." Imperator respondit, " (duid ad te, qui nusquam domi residuus es ? sed nunquid tuus ingressus pacificus, qui lites et rixas venaris in orbe ?" Turn Gado, ut erat vir firmissimi cordis et immobilis a veritate, blande subintulit, " Pa- cificus, quia cum gratia et virtute Dei pax erit innocentiee ; quod et venatorem me dicis litium, non errasti, nam eas investigo sollicitus et inventas totis prosterno viribus ; creatores earum odi, quas nisi fovere destiterint non amabo." His dictis papilionem egreditur, suis additur qui foris expectabant, salutansque Romanos abscedit. Non provide salutat quia diligat eos aut resalutari desideret, sed bonae consuetudinis reminisci juvat, nullus enim faceti moris omit- tendus est calculus, ne fiat oblivio boni quod tam facile labitur;
* It was an old established legend that Constantine, says, Accepitque filiam regis the empress Helena was the daughter of Britannici de Colecestre, cui nomen erat a king of Colchester named Coel or Hoel. Coel, scilicet Helenam, quam sanctam di- Henry of Huntingdon, Hist. lib. i, p. 306, cimus, et genuit ex ea Constantinum Mag- speaking of Constantius, the father of num.
Cap. xvii.] DE NUGIS CURIALIUM. 89
unde fit etiam ut ibi sit assuescenda facetia ubi non debetur, et felix qui bonos conservat usu frequenti mores. Mirantur et me- tuunt Romani, quod sint Gadonis milites magnis summitatibus et forma preestanti cultuque divite preeclues, et non sibi solummodo sed omnibus quos ante viderant praeferendi. Ingreditur ad Offam improvisus Gado, cui tantum attulit securitatis et spei quantum Romanis intulerat formidinis et diffidentiae, edoctusque suum jus et eorum injuriam, exercitum prior armatus ad arma juxta commonet, regem ipsum et totam multitudinem exceptis quingentis optimis in urbis medio statuit in loco spatioso et vacuo, ipse cum suis tantum ad portam quae primis hostium prasstabat incursibus con- gredi properat, juvenemque prsecipuum nepotem regis nomine Sua- num proximee sibi portse prcesidentem prgedictis quingentis prsefi- cit. Veniens ergo primus Romanorum cuneus, Gadone pro timore vitato, Suanuni irrumpunt, quos ipse tanta virtute sustinuit et tanta restitit eis fortitudine, ut oculis quibus alias Gadonem vide- rant discredentes ipsum se idem invenisse putarent, validaque multitudine certant opprimere, quem bellica nequeunt industria su- perare. Tandem ex eorum cuneis duobns fugatis et fusis, ex quin- gentis ducenti ceciderant. Invadit trecentos cuneus quingentorum antequam respirarent a lassitudine, missoque milite ad Gadonem pro subsidio, responsum habuit Suanus ut dimicaret fortiter. Pa- ruit ille nihil objurgans, et tam irreverenter in hostes irruit et tam secure se ingessit in medios, ut non videretur congressio, sed ag- norum fuga prse lupis, vel leporum a canibus, instititque portam egressus, coedens eos usque ad quartam aciem. Erubescens autem quod petisset auxilium, vivere vilipendit, ab hoste reverti pudet, morteque sua redimire parat timiditatis oiiprobrium, donee Gado misertus fugam ei mandat inire. Ille non sibi consulens sed ma- jori pudenter obediens, regem suum ut prsecipitur porta neglecta preecipitanter adit. Hostes autem ut multa vis aquarum obice rupto per portam irruunt, de triumpho securij sed eos in foro fortiter Offa suscipit, et ad firmissimum allidunturobstaculum. A tergo igitur per eandem eis imminet portam Gado, et fere falci simi-
CAMD. SOC. N
90 GUALTERT MAPES [Distinc. II,
lis in arundineto per medium miserorum irrumpit, vicum reliiiquens. Quocunque graditur cedunt igitur et ceeduntur inclusi, et quia nee spes est victis nee timor victoribusj dedignantur persequi. regemque revocat Gado, vocantur ad pacem qui bellum attulerant, et ac- ceptis a rege navibus mortuos suos Romam secum sepeliendos re- vehunt.
De Androneo imjjeratore Constmitinopolitano. xviii.
Regnantibus Lodovico grosso * in Gallia, Henrico primo in Anglia, imperabat Constantinopolitanis Andronius, duobus filiis praeclarus, Andronio et Manuele.f Misso autem a patre suo in expeditionem Andronio et ibi commorante, concessit in fata pater. Occupavit ergo Manuel imperium illicite, quia junior, reversumque reppulit Andronium, qui per provincias et civitates querelara tantse deferens injuriee contra Manuelem fere dimidium armavit orbem, obtinuissetque adversus eum, sed Manuel thesauri prodigus et avarus honoris, sciens Grtecos molles et foemineos, loquaces et dolosos, nulliusque contra hostes fidei vel virtutis, pro tempore sibi utiliter usus est, eis efFusis copiis et simulatis promissis, in- duxitque viritim quasi ad ipsorum tutelam et personarum sa- lutem cismontanos, pro ipsis scilicet periculis objiciendos, et, cum nullatenus parceretur pecuniae, famelici per turmas advolantes re- plebant terram, et pedetentim ingressi toto se cursu in gentem magnam perficiunt. Victor igitur eorum opera Manuel et ope,
* Louis VI., who ascended the throne of Manuel, was made Emperor in 1180,
of France in the year 1108. and it was to him that Agnes, daughter of
t Mapes appears to have been ill in- Louis le Jeune of France, was affianced in
formed concerning the affairs of the East- that year, and sent to Constantinople,
ern Empire, and he has fallen into much Andronicus, the cousin of the Emperor
confusion in the present chapter. Alexis, Manuel, was associated with him in the
the first of the family of the Comneni, was empire in 1183, and, having caused him
succeeded on the throne of Constantinople to be murdered the same year, succeeded
by his eldest son John in 1118, whose as sole emperor, and married the French
second son Manuel succeeded on his death princess Agnes, in 1 143. The second Alexis, the only son
Cap. sviii.] DE NUGIS CURIALIUM. 91
fratris victi et omnino expulsi raisertus ipsi regnum Parthis, id est Turcbis,* contiguum, utile satis et amplum sed longinquum, tribuit, accepta juramenti cautione imperii que perpetua renunciatione tam ab ipso quam ab Andronio filio suo et hserede. Satis fecisse sic putat Manuel justitiae de invasione et pietati de non evicta do- natione. Mortuo postmodum Andronio patre, instaurat Andronius haeres iteratque Manueli cautionem. Hiis fideliter observatis usque ad tempora Lucii papse, qui Alexandre papse tertio successit,t rexit imperium preedictus Manuel felicissime^ accepitque filio suo Manueli filiam J Lodovici regis Franciee, decessitque plenus dierum fideliter et feliciter, excepto quod filius ejus non nisi septennis relictus est, et in manu cujusdam Greeci qui ex oflicio protosalvator dictus est.§ Hiis auditis Andronius, sicut est vir pessimse audaciae, qui jam bis negavit Christum, adulans sibi a Turcliis auxilium etiam nunc tertio ut aiunt negavit, et ascita sibi magna manu Sarracenorum per vicinas Manuelis insulas finiti- masque provincias querelam detulit, fingens protosalvatorem uxore domini sui abuti et sibi matrimonio velle conjungere, ambosque in necem pueri Manuelis conjurasse vel ipsum jam interfecisse, ut sub simulatione pietatis simul imperent, se cum Latinis asserens pu- pillo fore tutorem fidelissimum, si favoribus eoruni et auxiliis id prosequi diguum ducerent, auferrique de medio scandalum et du- plicitatem. Hiis addit promissis munera lacrimans, omnemque justi doloris similitudinem creditur et in custodem adoptatur ab omnibus et tutorem pupilli. Veniens igitur in manu magna obvias acies a protosalvatore destinatas contrivit, non bellica virtute con- fectas, at ab ipsis earum ducibus ad mortem proditorie venditas.
* The Turks (Seljuks) had first become + See the note on the preceding page, formidable to the Greek empire in the East § This appears to be a corruption of
in the eleventh century, and before the the title Protosehastus {npCL>Toae[3n<TTos) ,
middle of the twelfth century they had which was given to the chief officer of the
conquered some of its most important Eastern imperial court. Ralph de Diceto
provinces. calls him protosalvastus, Ymag. Hist. col.
t Lucius III. succeeded Alexander III. G14, where there is a brief account of some
in the papacy on the 1 st of September, 1181. of the events here alluded to.
J)2 GUALTERI MAPES [Distinc. II.
Heec Graeca fides. Perventum est tandem ad mare, quod Beati Georgii Bracliium dicitur. Hinc prcemissis a civibus Constantinopo- litanis Grfecis quidem favore Alexander et eorum ope transfretans, per Portam Dacoruni admissus est dato pretio et indemnitatis se- curitate. Erant autem in Constantinopoli manentes per Manuelis attractum quos Francos appellabant^ ex omni fere natione advense, quos Grceci persequebantur odio pessimo per invidiam ; adeo enim exhausta est vis eorum a bello Trojano ut post Ajaceni cujus virtuti dolus injuste prcevaluit, nihil habeant in aliquo Greecorum jacta- bile vel eminens, et etiam adeo ut facta sit eis invidiosa omnium scoria populorum et omnis abjectio plebis. Scimus enim quodillic applicuerunt proscriptorum et dampnatorum fugitivse phalanges, et quos a propriis profugos egit sedibus innata malignitas tantam inter Grsecos adepti sunt auctoritatem, ut livor eorum in ipsos tanquam in redivivos exardeat Trojanos. Non invideo titulos origini sanctissimee quam Dominus a cunis usque ad diem obitus signis et miraculis est prosecutus, nihil detraho quos elegit Do- minus ; de militibus mihi sermo est, quam id genus in illo defloruit exercitio Trojani exercitus, nee est in illis inventum ad militiam decus post Achillem, Ajacem, et Tydidem.*
De Gillescop Scoto viro strenuissimo. xix.
Vidi virum a Scotia cujus laus ibi eeternitatem adepta est; nomen ei Gillescop, id est episcopus. Hie cum omnibus fere ducum, principum, et regum congressibus illarum partium inter- fuisset, in singulis sive cum victoribus sive cum victis pretium utriusque tulit agminis, a juventute in senium felicis homo au- dacise, cui nunquam temeraria preesumptio noverca est, cum in omne periculum quasi csecus irruerit, et raro vel nunquam tantse protervitati sint negati successus ; episcopus non ex oflScio dictus,
* This is a curious proof of the coa- time a very popular subject of romance in
tempt in which the Greeks of the lower England, France, and Germany. The MS.
empire were regarded by the nations of has Titidem, an evident corruption of the
the West. The Trojan war was at this scribe for Tydidem.
Cap. xix.] DE NUGIS CURIALIUM. 93
sed a corona calvitiei. Porro multce sunt vicinoc Scotis insuloe quibus singulis reguli preesunt, quorum unus cujus duobus tantum distabata Scotia milibusregio, virlaudabilis secundum suam militiam improbitatis, prccdicti Gillonis amicam rapuit in antelucano domi- nicaediei; quod ipse hora ejusdem diei prima rumoribus auditis tam ferine tulit, ut inconsultis araicis non expectata vel expetita nave, inermis excepto gladio, braccis in sella fissis, ceetera nudus, auderet pontum aggredi, seipso usus clavo, remige, et velo, idem navis et rector ejus, exercitus in hostem et dux, et cum in omnia timenda prseceps irruat secure transit et applicat. Pone domum raptoris adit, clamque per foramen modicum introspiciens inter trecentos aut plures convivas amicam suam amplexibus regis hserentem videt. Insilit igitur amenter improvidus, unoque regem ictu consummat et exilit. Convives stupent, et quidam morienti dolentes, quos autem magis improbus accendebat in iracundiam do- lor armis prosequi elegerunt. Ille per medium eequoris gladium in manu cruentum tenens natatu saluti consulit, instar apri quern canes oblatrant eminus, quos a congressu vulnerum arcet timor, et a ccepto desistere rancor animi non permittit. Duobus tamen in aequore confossis domi tutus residet, audacissinice novitatis et acerbissimse auctor ultionis. Idem domino suo regi Scotise, cum pro infirmitate non posset hostibus obviam ire tute, respondit, "Domine, loco tuo me mittens oras ut bene pugnem : securus esto quod cuicunque cedat belli victoria tibi dico, vel hostibus ego de laudibus omnium triumphabo/' Et triumphavit idem cum multos in fugam coegisset hostes victor, cruribus perforatis, lata lancea, sociis ad spolia re- lictis, invitens hastae pedes rediens, cum a suis complicibus et ab eorum esset remotus obtutibus,insiluerunt in eum subito trespedites ex victis, primus lancea, secundus cnipulo, tertius arcu, inermis ille lancea excepta. Sed et illi praeter preedicta. Primum igitur in adventu lancea suscipit transfossum in cor, et sua sinistra lanceam ipsius avertit, et suam extrahens recipit secundum per medium in- guinis ; tertius ipsum titubantem repperit, et parvipendens amplex- atus est eum quasi eligens hosti pro veto mortem. Ille autem ira-
94 GUALTERI MAPES [Distinc. II.
piger ei abscondit interim cnipulum sub pectore,etab ipso alium sv;s- cepit cnipulum per medium scapularum. Occumbunt ergo quatuor, sed ipse solus evasit, et a suis inventus ad securitatem se transtulit. Vixit idem inter tot pericula discriminum usque ad senium, et ab hu- jusmodi casibus forte dictum est militare proverbium, " Vadis quo vis, morieris ubi debes," tanquam quivis posset in omnem irruere mortem, et non prsevenire diem suum. Bonum estut milites hoc credant ad excitandum et imitandum.
De moribus Walensium. xx.
Corapatriotse nostri Walenses, cum omnino sint infideles ad omnes tarn ad invicem quam ad alios, probi tamen sunt, non dico virtute boni vel viribus prsecipui, sed acerbitate impugnandi et acre- dine resistendi, sola scilicet improbitate probi, vitee prodigi, liber- tatis avari, pacis neglectores, bellicosi armisque prudentes, et vindictae avidi, omnium rerum largissimi, ciborum sibi quisque par- cissimus, et carnis alii effusus, ut cujuslibet alimenta cujusque sint ; et omnino nullus inter eos quscrat panem, sed sine lite sumat in- ventum, et quicquid victualium ad esum preesto repperit. Et ne redargui possint avaritise, tanta retinent verecundia largitatis et hospitalitatis reverentiam, ut ante diem tertium nemo queeret ab hospite suscepto unde sit vel quis, ne unquam erubescat vel de licentia molesta suspicionem habet a susceptore, vel oporteat ipsum advocationem respondere, ut tutus sedeat ab imperio. Die autem tertia licet reverenter quserere.
De hospitalitate Walensium. xxi. Contra hunc morem contigit ut quidam illarum partium hospi- tem suscepit, ipsoque relicto domi, sumpta lancea mane facto in agenda sua perrexit, et pernoctavit alias, et secundo mane reversus non invento quem quserebat hospite quserit ab uxore quo devenis- set. At ilia, " Jacebat diluculo, et aperto contra se hostio visaque tempestate maxima ventorum et nivium, ait, Deus bone ! quam periculosa procella ! et ego respondi, Modo facit bonum perhen-
Cap. XX.— xxii.] DE NUGIS CURTALTUM. 95
dinare ignavo viro in domo sapientis. Turn ille cum magno gemitu ait, Pessima foemina, non perhendino ; et exiliit cum lancea, nee potui eura revocare." Vir se delusum dicens ipsam sua transfodit lancea, et cum ejulatu flebili vestigiis inhiesit hospitis, diuque se- cutus lupum invenit occisum, et post ilium circa semitam preece- dentis octo, et demum lanceam fractam, post bsec ipsum a longe sedentem vidit, unumque sed maximum lupum ipsi de proximo in- silientem quern sequebatur. Tum ille properans abegit lupum, pedibusque hospitis sui provolutus veniam sibi de uxoris delicto pe- tit, enarrans ab ilia ultionem. Ille miser omnino examinis fere lupum videns expectantem quid fieret, " Hoc,'^ inquit, " tibi pacto meae te mortis immunem concedo, ut te hinc dum quid milii virium et vita superest amoveas, quatinus in incursu lupi qui mihi tam improbe quasi adhserere videtur ipsum interficere possim." Secessit igitur in partem rogatus, et lupus in vulneratum irruit, et ab ipso lancea transfixus est quam ei commodaverat qui astabat. Seminecem igi- tur domum secum referens hospitem hospes, paulo post mortuum sepelivit. Hoec fuit odii prima causa inter generationes vivi et mortui, et ultionis mutuse usque in hodiernum diem.* Cumque parentes vivi sine culpa sint, sine vituperio non sunt, ob causam factse suspicionis et puerulum uxoris invidse. Et quia de Walensibus sermo cepit, veniat in medium judicium diu inter eos queesitum et tarde productum.
De Luelino rege WalensL xxii.
Rex Wallise Luelinus, vir infidus ut fere omnes decessores ejus et posteri, uxorem habebat pulcherrimam, quam vehementius ama- bat quam amaretur ab ipsa, unde se totum armavit in insidias castitatis illius, et suspiciosissima zelotipia decoctus nihil aliud agebat quam ut non tangeretur ab alio. Pervenit ad eum forte
* This is a singular instance of the ori- istence of such a system proves the absence gin and propagation of the feuds of clans of civilization among the people with whom among barbarous nations. The very ex- it prevailed.
96 GUALTERI MAPES [DistinC. II.
juvenem illarum partium elegantissimum, faraa, nobilitate morum, generis, et formte. statuque rerum et personee felicissimum, somni- asse quod cum ipsa rem habuisset. Delusum se dicit rex, et quasi de re veraciter acta stomachatur, dolet, et dolo comprehendit innox- ium, et si non obstet reverentia parentum et timor ultionis ipsum cruciatibus affliget ad mortem. Ut moris est, vadem se ofFert pro juvene tota cognatio, et cavere judicio sisti. Ipse negat, et judici- um statim fieri petit. Repulsi de repulsa queruntur, et dum tene- tur in vinculis vindictam difFerunt. Multi ad judicium Scepe conveniunt turn jussu principis, turn alterius invitatione partis, et in omni contractu defecti plures invocant undequaque prudentes. Tandem unum consulunt quern fama faciebant preecipuum, et res non minus, quibus ille, " Judicia terrce nostras sequi oportet, et quse statuerunt patres preecepta longaque consuetudine firmata sunt, nulla possimus ratione